Kultura Języka: język a komunikacja, akty mowy

JĘZYK JAKO NARZĘDZIE KOMUNIKACJI – ROMAN JAKOBSON

Składniki schematu komunikacji:

Nadawca, komunikat, odbiorca, kontekst, kod, kontakt /kontakt + kanał

Kontekst:

·         Społeczny

·         Językowy – aktualna wypowiedz łączy się z wypowiedzią poprzednią i następną

·         Kulturowy  - to co człowiek wie o cywilizacji, kompetencja kulturowa

Kod :

·         system znaków

Kontakt:

·         Więź emocjonalna

·         Chęć komunikacyjna

Kanał:

·         Droga jaką pokonuje komunikat od nadawcy do odbiorcy

Funkcje komunikacji:

1.      Informacyjna/ poznawcza

2.      Ekspresywna

·         -Związana z nadawcą

·        - Możemy próbować mówić o rzeczywistości obiektywnie ale to się nie uda

·       -  Wyrażanie opinii, sądów

·       -  autopromocja

3.      Impresywna

-Wpływa na odbiorcę

4.      Metajęzyko

-    Mówienie językiem o języku

·         Wybór z możliwości językowych

·         Świadomość komunikacji

5.      Poetycka – przeźroczystość/ nieprzeźroczystość tekstu, nadawanie formy, komunikat staje się sensowny

B. Russel – odporność na elokwencje

ü  Poddajemy się elokwencji nadawcy

ü  Jesteśmy odporni na elokwencje, nie ulegamy urokowi poezji

6.      Fatyczna

·         Odpowiada za nawiązanie kontaktu

W każdym komunikacie obecne są wszystkie te funkcje ale w różnym natężeniu.

PRAGMATYCZNA KULTURA JĘZYKA

Pragmatyka jako czynienie świata słowami:

            Użycie języka w celu osiągnięcia zamierzonych efektów. Poszukiwanie składników skuteczności, czyli zbioru warunków,  jakie musi spełniać kontekst, aby dane wypowiedzenie było skuteczne (R. Kalisz). 

            To nadawca jest winny w komunikacji – to nadawca rozpoczyna komunikacje a więc jest zobowiązany do dobrego komunikatu.

Komunikat, który od początku jest nieudany jest błędem genetycznym

Błąd taktyczny -  złe rozegranie komunikacji

Pragmatyka:

ü  Nauka o intencjonalności wypowiedzi, skuteczności aktów mowy

ü  Filozoficzna, idealistyczna i normatywistyczna

ü  Przydatna dla opisu komunikacji bezpośredniej (ze wspólnym TU i TERAZ)

ü  Wymaga redefinicji i modyfikacji w odniesieniu do komunikacji medialnej; połączenia z teorią relewancji i teorii komunikacji odbiorcy (Joanna Szwabe)

ü  Twórcy i najwybitniejsi przedstawiciele: John Austin, John Roger Searle, Herbert Paul Griceyka:

AKTY MOWY

Akt mowy – [wypowiedz z intencją, bez granic ale zawsze po coś.] Wypowiedzenie skierowanie przez nadawcę do odbiorcy, którego celem jest przekazanie komunikatu za pomocą systemu znaków językowych.

Aspekty aktów mowy:

1.      Lokucja  - wykonanie aktu mowy, jego forma, sposób doboru słów, znaczeń

2.      Illokucja – intencja wypowiedzi , po co komunikujemy

3.      Perlokucja –skutki, efekty aktu mowy

a)      Zewnętrzna

b)      Wewnętrzna – przekonania, wiedza, poglądy opinie

c)      Zamierzona

d)      Niezamierzona – dzieje się inaczej niż planował to nadawca

e)      Dodatkowa – osiągamy jakiś cel ale za pomocą niewłaściwych środków

Etapy aspektów mowy:

Illokucja à perlokucja à lokucja

                                  

AKTY MOWY JOHNA R. SEARLE’A

Searle wyróżnił kryteria podziału aktów mowy:

1.      relacja między językiem a rzeczywistością -

-j. oddaję rzeczywistość

-j. zmienia rzeczywistość

Najpierw język opisuję rzeczywistość a potem ja zmienia.

2.      Intencja w języku mentalnym – najprościej jest sobie wyobrazić to co chcemy powiedzieć

3.      Relacje między nadawca a odbiorcą

- nadawca równy odbiorcy

- nadawca nad odbiorcą (rozkaz)

- odbiorca nad nadawca (prośba)

4.  Zaangażowanie emocjonalne

-        Zależy odbiorcy

-        Zależy nadawcy

-        Zależy nadawcy u odbiorcy

-        Nikomu nie zależy

PIĘĆ RODZAJÓW AKTÓW MOWY SEARELE’A

1.      Asercja – Celem jest przekazanie informacji. W komunikacji nie może być różnic między nadawcą a odbiorcą. Neutralne zaangażowanie emocjonalne

2.      Dyrektywy -  ich celem jest wywarcie nacisku na odbiorcę i wpłynięcie na jego zachowanie, np. rozkazy, prośby, pytania, ostrzeżenia, nakazy itp. Ma na celu zmiennie rzeczywistości. Początek zawsze jest taki sam „Chcę żebyś zrobił…” Najlepiej zadawać pytania pozorne „Czy mógłbyś…” Groźba dotyczy skutków. Zaangażowanie emocjonalne odbiorcy

3.      Komisywy - ich celem jest podjęcie działania albo zobowiązanie, np. obietnice. Język zmienia rzeczywistość. Intencja: „Chce żebyś wiedział, ze zrobię dla Ciebie X po X jest dla Ciebie dobre”. Nie wolno zobowiązywać się do czegoś co wynika z naturalnego stanu rzeczy, do czegoś co miało miejsce w przeszłości. Skutkiem jest wywołanie długu emocjonalnego u odbiorcy. Nie wolno zobowiązywać się do czegoś w czyimś imieniu. Relacja emocjonalna jest równorzędna ale z biegiem czasu bardziej zależy odbiorcy.

Dużo zależy od sposobu wypowiedzi. Komisywy są najmniej sprawcze.

Rodzaje:

-        Obietnica

-        Przyrzeczenia –nie można się wycofać

-        Przysięgi – najbardziej sprawcze. Można je unieważnić w wyniku długiego dochodzenia.

ü  Małżeńska

ü  Wojskowa

Komisywy oficjalne:

-        Gwarancje – posługują się czasownikiem gwarantuję lub gwarantujemy

-        Zobowiązania

-        Oświadczenia

4.      Ekspresywy – Intencja: „Chce żebyś widział, że czuję do Ciebie coś złego, lub coś dobrego”. Język opisuje rzeczywistość a później ją zmienia. Relacja równorzędna. Zaangażowanie obustronne.

ü  Życzenia

ü  Powitania

ü  Podziękowania

ü  Kondolencje – mogą ją składać tylko osoby, które znają rodzinę zmarłego

ü  Obrazy

ü  Przeprosiny komunikacyjne – „ przepraszam, chcę z Tobą porozmawiać”

Rodzaje ekspresyw:

ü  Konwencjonalne – standardow e, nie ma w nich emocji

ü  Konwersacyjne –indywidualne, wymyślone specjalnie na tą okazje

5.      Dekleratywy – „urzędówce” –mają charakter formalny. Nadawca ma prawo do formułowania komunikatu. Intencja: „Chce żebyś wiedział, że X bo ja tak mówię”

Rodzaje:

ü  Właściwie- ustawy, akty, rozporządzenia. Nieprzestrzeganie grozi sankcją.

ü  Asercyjne - oznajmujące, mówienie o  tym jaki jest świat. Wyroki sądowe, sportowe, nauczyciele, wykładowcy

ü  Medialne- informacje medialne. Jesteśmy skazani na wiedzę, którą dostarczają nam media.

Inne podziały J. R. Searle’a

ü  Akty mowy: jawne/wprost/bezpośrednie i ukryte/niewprost/pośrednie

ü  Akty mowy: skuteczne/fortunne/szczęśliwe i niewypały komunikacyjne oraz akty mowy nadmiarowe

ü  Akty mowy: mikroakty/proste oraz makroakty/złożone

Kooperacja językowa H. P. Grice’a

ü  Ogólna maksyma współpracy komunikacyjnej brzmi: Uczyń twój wkład do konwersacji taki, jaki jest wymagany na danym etapie, na którym się znajduje, poprzez akceptację celu lub kierunku wymiany werbalnej, w którą jesteś zaangażowany (Kalisz 1993: 67)

ü  Zakłada zatem interakcyjność, reaktywność komunikacji

ü  Aksjomaty kooperacyjne:

            autentyczności,

adekwatności (języka, tematu i etapu), równorzędności

ü  Cztery maksymy szczegółowe:

ilości,

jakości,

relewancji (odniesienia)

sposobu

ü  Implikatury konwencjonalne/ ogólne (bezkontekstowe) i konwersacyjne/ szczegółowe (sytuacyjne, indywidualne)

ü  Implikatury konwersacyjne jako złamanie maksym kooperacyjnych bez zniszczenia komunikacji

ü  Granice ukrytej komunikacji skutecznej i niewypałów komunikacyjnych

ü  Niemożność odtworzenia komunikacji po niewypale komunikacyjnym w komunikacji pośredniej i łatwość takich działań w komunikacji „twarzą w twarz”

Reguły grzeczności R. Lakoff

ü  formalności – nie narzucaj swojej woli (pozostań z boku);

ü  zastanowienia – pozwalaj adresatowi dokonywać wyboru;

ü  wielkoduszności – wybaczaj błędy językowe i nie czepiaj się „słówek”

ü  równości (lub przyjacielskości): działaj tak, jakbyście ty i adresat byli równi. Czyń tak, żeby twój adresat czuł się dobrze

Akty mowy według G. N. Leecha

Dwa cele:

·         indywidualny;

·         społeczny.

Akty mowy:

·         konfliktowe;

·         towarzyskie;

·         neutralne;

·         współzawodniczące.

Reguły grzeczności G. N. Leech

Ø  Maksyma taktu (przy rozkazach i obietnicach):

·         minimalizuj koszt dla innych;

·         maksymalizuj korzyści dla innych.

Ø  Maksyma szlachetności (w rozkazach i obietnicach):

·         minimalizuj korzyści dla siebie;

·         maksymalizuj koszt dla siebie;

Ø  Maksyma aprobaty (w wypowiedziach oceniających i dyskusji):

·         minimalizuj negatywną ocenę innych;

·         maksymalizuj pozytywną ocenę innych.

Ø  Maksyma skromności (w wypowiedziach oceniających i dyskusji):

·         minimalizuj pozytywną ocenę własną;

·         maksymalizuj negatywną ocenę własną.

Ø  Maksyma zgodności (w dyskusji):

·         minimalizuj niezgodę między sobą a       innymi;

·         maksymalizuj zgodę pomiędzy sobą a     innymi.

Ø  Maksyma sympatii (w rozkazach i w dyskusji):

·         minimalizuj antypatię między sobą a innymi;

·         maksymalizuj zgodność pomiędzy sobą a           innymi.

Kultura Języka: błedy, normy innowacje

TRZY FILARY NORM JĘZYKOWYCH

1. system językowy (model abstrakcyjny: zbiór jednostek danego języka i reguł ich łączenia w konstrukcje językowe

2. norma obejmująca swoim zasięgiem cechy nie tylko dystynktywne jednostek językowych, ale i ukazująca zasięg reguł niekategorialnych

3. uzus, tj. zbiór jednostek jęz. i ich połączeń spotykanych w tekstach danego okresu, ale nie zawsze społecznie aprobowanych.

KODYFIKACJA NORMY JĘZYKOWEJ

·         Z tekstu wyciągamy to co jest w danym momencie zgodne i właściwe

·         Kodyfikator ma prawo oceniać i porządkować elementy uzusu

·         Kodyfikacja zorientowana wyłącznie na system, a więc na elementy stabilne i seryjne, oderwałyby się od żywych procesów mówienia, a nie uwzględniając powstający w jej toku innowacji – szybko doprowadziłyby do skostnienia języka. I odwrotnie – kierowanie się w rozstrzygnięciach kodyfikacyjnych wyłącznie zwyczajem społecznym wprowadziłyby w obręb normy wiele zjawisk nieregularnych [...], rażących pożyczek itp., co mogłoby zagrozić spójności i wewnętrznemu ładowi systemu

NORMA JĘZYKOWA- jedynie poprawny, powszechnie zaaprobowany przez ogół wzór, który trzeba naśladować pod sankcją śmieszności czy niezrozumienia; jako typowe użycie (zastosowanie) form językowych przyjęte przez społeczeństwo; jako regułę posługiwania się danym środkiem językowym lub zbiorem środków, podtrzymywaną przez powszechny zwyczaj, a formułowaną przez językoznawców.

WARIANTY OBJĘTE NORMĄ TWORZĄ TRZY ZASADNICZE TYPY:

1.      Pierwszy stanowią dublety, czyli środki o tej samej funkcji i podobnej frekwencji w tekstach. ( np. zajęcy // zająców; gęstszy// gęściejszy)

2.      Drugi typ stanowi opozycja środków recesywnych (ustępujących) i ekspansywnych (rozprzestrzeniających) (np. oczyma // oczami; postaci // postacie; mimo co // mimo czego)

3.      Trzeci wreszcie zasadza się na przeciwstawieniu wariantów skodyfikowanych i nieskodyfikowanych, które przenikają do normy z uzusu (np. tę // tą; je // go)

BŁĄD JĘZYKOWY - to wybór złego elementu systemowego, gramatycznego lub stylistycznego, a także innowacja funkcjonalnie nieuzasadniona.

RODZAJE BŁĘDÓW:

Ø  Błędy, które znajdują się „poniżej” normy (umią, rozumią)

Ø  Błędy, które znajdują się „powyżej” normy, rezultat obawy przed popełnieniem błędu (lubieją zamiast lubią)

Ø  Błędy leksykalno- frazeologiczne – wynikają z nieznajomości znaczeń wyrazów

Ø  Błędy gramatyczne

·         Słownikowe

·         Morfologiczne ( fleksyjne, słowotwórcze)

·         Fonetyczne

BEŁKOT JĘZYKOWY:

1.      Syntaktyczny – nieporządek w składni

2.      Semantyczny – zły dobór znaczeń

3.      Pragmatyczny – udaje, że wiem co chce powiedzieć

INNOWACJA -  to każdy nowy element językowy pojawiający się w tekście, uzusie, normie (częściej) lub w systemie (rzadziej). Innowacją jest więc zarówno nowy sposób wymawiania określonej głoski lub połączenia głosek, nowy sposób akcentowania wyrazu, nowa forma fleksyjna bądź wprowadzenie zasady nieodmienności jakiegoś wyrazu, nowy model słowotwórczy, nowy typ połączenia składniowego, jak i nowy wyraz, znaczenie wyrazu czy też nowy frazeologizm. Takie innowacje, które zostały zaakceptowane w normie i systemie to zmiany językowe a te które nie zostały zaakceptowane to błędy językowe.

 RODZAJE INNOWACJI:

Ø  Fonetyczne

Ø  Gramatyczne (fleksyjne i składniowe)

Ø  Leksykalne (słowotwórcze, wyrazowe, semantyczne, frazeologiczne)

Ø  Stylistyczne

Ø  Ortograficzne i interpunkcyjne

FUNKCJONALNOŚĆ A INNOWACJE

RODZAJE INNOWACJI:

ü  INNOWACJE UZUPEŁNIAJĄCE -  To elementy językowe, najczęściej wyrazy i połączenia wyrazowe, które „wypełniają” lukę w systemie nazewniczym.

Dzielą się na:

>        innowacje, które nazywają nowo powstałe lub nowo wyodrębnione desygnaty;

>        Innowacje, które zaspokajają potrzebę wyrażania stosunku emocjonalnego mówiących (piszących) do tego o czym mówią (piszą)

Innowacje uzupełniające mają charakter leksykalny. Są nimi neologizmy słowotwórcze, neosemantyzmy, zapożyczenia zewnętrzne i wewnętrzne oraz neologizmy frazeologiczne.

ü  INNOWACJE REGULUJĄCE - To nowe formy wyrazowe, nowe modele składniowe i słowotwórcze, będące wynikiem usuwania wyjątków z systemu językowego, najczęściej z systemu gramatycznego np. „pomimo tego”; „pluć sobie w brody”

ü  INNOWACJE ROZSZERZAJĄCE -To nowe formy fleksyjne, konstrukcje składniowe, modele słowotwórcze itd., które powstały wskutek dostosowania reguły obejmującej mnie elementów do reguły dotyczącej większości elementów określonej kategorii językowej.

dwie, trzy dziewczęta, kurczęta, słucham audycje radiowa

ü  INNOWACJE ALTERNATYWNE - To nowe wyrazy, formy i połączenia wyrazowe, które pojawiają się obok wyrazów, form i połączeń już istniejących, jako wynik nasilania się nowych tendencji językowych np. lider/przywódcę; aplikacja/podanie

ü  INNOWACJE NAWIĄZUJĄCE – nowa forma językowa powstaje wskutek nawiązania do innych form, powiązanych z nią kształtem dźwiękowym lub morfologicznym albo pokrewnych znaczeniowo. Innowacja *protokół z zebrania (jeszcze poniżej normy; poprawnie: protokół zebrania) nawiązuje do takich, podobnych znaczeniowo konstrukcji, jak sprawozdanie z zebrania, relacja z zebrania. Innowacja *zachrystia (poprawnie: zakrystia) nawiązuje do wyrazów Chrystus, chrystianizm. Nowy frazeologizm *przywiązywać do czegoś uwagę (poprawnie: *wagę) powstał pod wpływem związku zwracać na coś uwagę

ü  INNOWACJE SKRACAJĄCE – nowy wyraz lub konstrukcja wyrazowa pozwalają ‘zaoszczędzić’ wysiłek nadawcy tekstu. Innowacja taka może mieć charakter skrótu bądź skrótowca (np. mgr, inż., Pekao SA, PZPN), może też przejawiać się w procesie uniwerbizacji leksykalnej (np. wahadłowiec od statek wahadłowy, budżetówka od sfera budżetowa), a także w produktywności pewnych formantów (np. przyrostka -owy). Skrótowość może też być cechą konstrukcji składniowych, np. Dawno wiedział, że go zdradza (starsze: Dawno wiedział o tym, że go zdradza). Innowacje skracające występują przede wszystkim w tekstach, jednakże pewne takie innowacje powodują też zmiany w normie (np. aprobata nowego typu konstrukcji składniowych czy nowych formacji słowotwórczych).

ü  INNOWACJE PRECYZUJĄCE – polegają na takim różnicowaniu wyrazów i form językowych, by usuwać zbędną synonimię. Taką innowacją jest na przykład próba rozdzielania znaczeń przymiotników wieczorny i wieczorowy (por. wieczorna suknia ‘noszona wieczorem‘ i wieczorowa suknia ‘wkładana na uroczyste okazje”

Kultura Języka: ocena poprawności

OCENA POPRAWNOŚCI ELEMENTÓW JĘZYKOWYCH

Ocena poprawności elementów językowych, czyli ich zgodności z normą, obejmuje: a) teksty językowe, ich budowę, użycie w nich poszczególnych środków gramatycznych, leksykalnych i stylistycznych; b) elementy wchodzące w danym momencie poprzez uzus do normy, czyli innowacje językowe; c) środki systemowe, już istniejące w języku, na przykład warianty, elementy ustępujące, ograniczone środowiskowo, stylistycznie itd. Ocena taka jest niezbędnym składnikiem działalności kulturalnojęzykowej, powinna więc być oparta na jasnych i możliwych do weryfikacji kryteriach.

KRYTERIA WEWNĄTRZ JĘZYKOWE

è Kryterium wystarczalności języka jest stosowane przede wszystkim przy ocenie innowacji językowych. Można je sformułować następująco: poprawne są takie nowe wyrazy, połączenia wyrazowe itp., które ‘wypełniają lukę’ w jakimś wycinku zasobu leksykalnego poprzez uzupełnienie go elementami nazywającymi (nominatywnymi) lub ekspresywnymi. Jako poprawne należy więc ocenić wyrazy sponsor, potoczne wyluzować się, neosemantyzmy promocja , lansowanie i reklamowanie towaru‘ , nagłośnić (sprawę, aferę itd.),  folklor (np. polityczny, telewizyjny itd.),  które nazywają osoby i zjawiska nowe albo postrzegane jako nowe, a dotąd nie nazwane. Nowe potrzeby ekspresywne zaspokajają takie potoczne określenia, jak oszołom ,solidaruch, targać po szczękach. Natomiast nie widać uzasadnienia dla takich nowych wyrazów, jak shop lub tabloid, które dublują nazwy już funkcjonujące w polszczyźnie: sklep, gazeta brukowa. Kryterium wystarczalności środków językowych pozwala więc odróżnić elementy językowe potrzebne ze względów nominatywnych lub ekspresywnych od niepotrzebnych.

è Kryterium ekonomiczności środków językowych pozwala oceniać zarówno elementy tekstu i elementy już istniejące w systemie, jak i innowacje językowe. Można je sformułować następująco: poprawne są te środki językowe, które pozwalają na spełnienie funkcji przez jakiś tekst albo element językowy w sposób wymagający mniejszego wysiłku od nadawcy i odbiorcy tekstu. Dla autora tekstu ekonomiczne będzie przede wszystkim mówienie i pisanie krótsze, dlatego kryterium to spełnia powszechna w języku tendencja do skrótu, zarówno w tekstach (np. używanie skrótów – inż., z-ca, ww. itp., i skrótowców – PAN, PSL, Stalbud), jak i w systemie językowym (np. występowanie przymiotników z formantem -owy, formacji uniwerbalizowanych typu wahadłowiec, porodówka itd.). Dla odbiorcy (słuchacza, czytelnika) ekonomiczne będą teksty precyzyjne, dlatego kryterium ekonomiczności spełniają też te środki językowe, w których przejawia się tendencja do precyzji semantycznej (np. różnicowanie znaczeń form akta i akty, piloty i piloci, różnicowanie semantyczne konstrukcji cieszyć się na coś, cieszyć się z czegoś i cieszyć się czymś, różnicowanie znaczeń wyrazów wieczorny i wieczorowy).

Ekonomiczne, gdyż wymagające mniejszego obciążenia pamięci użytkowników, jest także wszystko to, co systemowe w języku. Tak więc tendencja do usuwania wyjątków przyczynia się również do ekonomizacji środków językowych. Za poprawne uznać należy te elementy, które zwiększają systemowość języka, za niepoprawne zaś te, które powodują powiększanie liczby wyjątków. Kryterium systemowości środków językowych (wymieniane niekiedy jako jedno z kryteriów poprawności językowej) zawiera się więc w kryterium ekonomiczności

è Kryterium funkcjonalności środków językowych (kryterium funkcjonalne) należy odnosić przede wszystkim do tekstów językowych, pośrednio zaś tylko do elementów systemu i do innowacji (to, co sprawdziło się jako funkcjonalne w danym typie tekstów, wchodzi do języka jako przydatne w mniejszym lub większym zakresie). Kryterium to można sformułować następująco: poprawne są te środki językowe, które są zgodne z funkcją pełnioną przez określoną wypowiedź, niepoprawne zaś jest to, co utrudnia bądź uniemożliwia pełnienie tej funkcji. Określenie studio kosmetyczne jest funkcjonalne, umożliwia nazwanie (w miarę) luksusowego gabinetu kosmetycznego tak, by miało to walor reklamowy, zachęcało klientki. Bardzo podobna nazwa studio mebli kuchennych jest niefunkcjonalna, nie wywołuje bowiem jednoznacznych skojarzeń (biuro projektowe? punkt sprzedaży? salon wystawowy takich mebli?). Funkcjonalne jest posługiwanie się skrótowcami w tekstach technicznych i urzędowych, zazwyczaj niefunkcjonalne – używanie ich w utworach literackich bez zamiarów stylizacyjnych.

KRYTERIA ZEWNĄTRZ JĘZYKOWE

è Kryterium uzualne (rozpowszechnienia) jest w praktyce jednym z częściej stosowanych kryteriów oceny innowacji językowych. Można je sformułować następująco: poprawne jest to, co powszechnie używane – w rozmaitych typach tekstów, w rozmaitych typach sytuacji komunikatywnych i w różnych środowiskach (czyli to, co ma dużą ekstensję tekstową i społeczną). Należy jednak pamiętać o tym, że stwierdzenie tego, czy jakaś forma językowa jest ‘znacznie’ rozpowszechniona, jest stosunkowo trudne i często opiera się na doświadczeniu językowym osoby oceniającej, nie zaś na badaniach statystycznych. Znaczna frekwencja tekstowa, a także duża ekstensja tekstowa i społeczna innowacji są szczególnie ważne wtedy, gdy nowość językowa nie ma oparcia w innych kryteriach (jest np. niesystemowa). Zmiana rodzaju rzeczownika żołądź z żeńskiego na męski jest powszechna w tekstach różnego typu (od potocznych do artystycznych), obejmuje też różne środowiska; można ją więc zaaprobować. Formy typu *wzięłem, *zaczęłem, dość powszechne w języku mówionym, nie obejmują jednak tekstów pisanych, są także uznawane za rażące w wielu środowiskach, m.in. wśród tzw. starej inteligencji (nie spełniają kryterium autorytetu kulturalnego); nie można ich więc jeszcze uznać za poprawne.

è Kryterium autorytetu kulturalnego można sformułować następująco: poprawne są te elementy systemu językowego i takie sposoby formułowania tekstu, ktore mają oparcie w powszechnym uzusie określonych osób albo grup społecznych, cieszących się autorytetem kulturalnym, w tym językowym, to znaczy które są uznawane przez osoby lub środowiska posługujące się polszczyzną poprawną, a nawet wzorową. Współcześnie w Polsce za autorytet kulturowy należy uznać inteligencję wielopokoleniową, zwłaszcza humanistyczną. Nie są takim autorytetem ani pisarze, ani politycy. Realnie na polszczyznę publiczną oddziałują natomiast dziennikarze, zwłaszcza telewizyjni, jednakże ich język nie może być uznany za wzorzec, a formy przez nich używane, choćby nawet cieszyły się dużą frekwencją, nie powinny być uznawane za poprawne, jeśli stoją w sprzeczności z pozostałymi kryteriami poprawności języka.

è Kryterium estetyczne odnosi się przede wszystkim do tekstów językowych, które można oceniać jako wyróżniające się walorami estetycznymi (piękne), nijakie albo brzydkie. Wprawdzie ustalenie tego, co estetyczne, a co nie, jest bardzo trudne i zawsze będzie nieco subiektywne, niemniej można zauważyć, że dodatnie wrażenie estetyczne wywołują zawsze teksty starannie skomponowane, starannie wyartykułowane (jeśli chodzi o teksty mówione), nie zawierające nadmiaru wyrazów obcych i abstrakcyjnych, niezawiłe składniowo i, oczywiście, pozbawione określeń brutalnych czy wulgarnych.

è Kryterium narodowe bywa często rozumiane jako dawanie pierwszeństwa wyrazom polskim przed zapożyczonymi (zwłaszcza nowo zapożyczonymi). Jednakże zjawisko to (niewątpliwie występujące w praktyce kulturalnojęzykowej) należy raczej ujmować jako wynik zastosowania kryterium ekonomiczności i kryterium funkcjonalnego: wyrazy rodzime synonimiczne z obcymi są zwykle lepiej i łatwiej zapamiętywane, są także funkcjonalniejsze jako bardziej zrozumiałe.

Problem puryzmu (absolutne wykluczenie wyrazów obcego pochodzenia), liberalizmu( wolność, zakłada brak granic, język staje się mieszaniną).

Racjonalizm językowy – jeśli nie ma odpowiednika w języku polskim to trzeba przyjmować wyrazy obce.

Cztery rodzaje zapożyczeń:

1.       Właściwe

·         Zapis i wymowa

·         Paradygmat fleksyjny – czy regularnie się odmienia

·         Rodziny wyrazów

·         Synonimy

2.      Niewłaściwe – zapis i wymowa nie zgadza się z regułami języka polskiego. Z czasem zapożyczenia niewłaściwe stają się właściwe

3.      Kalki językowe – wiernie tłumaczone słowa, wyrażenia

4.      Ukryte – był wyraz w języku polskim ale poprzez kontakt z innymi językami zmienił swoje znaczenie np. kondycja firmy

è Kryterium regionalne – poprawne jest to co obowiązuje na danym terytorium, to co należy do dialektu

Dialektu w Polsce:

Ø  Śląski

Ø  Wielkopolski

Ø  Małopolski

Ø  Mazowiecki

Ø  Pomorski