leon

KULTURA – (w Polsce po raz I: XIXw. Lelewel) początkowo: cultura agri [uprawa roli]; w odniesieniu do człowieka po raz I użył je Cyceron (cultura omni [ducha]) – chciał doskonalić człowieka pod względem duchowym.  W znaczeniu:

- antropologicznym/filozoficznym – podmiotem jest człowiek – jest to wszystko, co człowiek robi i w czym się przejawia jego rozumność, twórczość i wolność. Jest właściwością człowieka

- etycznym – podmiotem jest człowiek – to zachowanie człowieka zgodnie lub niezgodnie z przyjętymi normami etycznymi (zachowanie kulturalne/niekulturalne)

- socjologicznym/społecznym – podmiotem jest społeczeństwo – są to ustalone w danym społeczeństwie wzory zachowań, systemy norm jako efekt życia ludzi w danym społeczeństwie. Ma charakter dystrybutywny (tyle kultur, ile społeczeństw).                                        

Społeczeństwa tworzące kulturę: rodzina, lokalne, narodowe i etniczne, grupa religijna.

Socjologiczne ujęcia kultury:

-  Etnograficzno-etnologiczne (kultura/cywilizacja – złożona całość obejmująca obyczaje, sztukę i prawo, wierzenia, wiedzę, moralność i wszystkie inne zdolności; nawyki nabyte przez człowieka jako członka społ.)

               àdefinicja ta powstała dzięki misjonarzom i podróżnikom (Edward Taylor – etnograf, etnolog)            

Systemowe (kultura – konfiguracja (układ) wyuczonych zachowań i ich rezultatów, których elementy składowe są podzielone i powielane przez członków danego społeczeństwa. Każda kultura porządkuje te elementy po swojemu; akcent pada na zachowania)

               àdzięki badaczom zachowań ludzi pierwotnych (Linton)

    Semiotyczne (kultura – system znaków służących międzyosobowej komunikacji. Nadawane są im różne znaczenia. Wszystko w kulturze jest symbolem. Wciąż mogą powstawać nowe znaki i znaczenia. Znaki są tworzone przez każde społeczeństwo [całe siatki znaków] – uniwersum symboliczne [podłoże wszelkich znaczeń, subiektywnie rzeczywistych i zobiektywizowanych społecznie - perspektywa, którą przyjmujemy]; każdy wyrasta w uniwersum symb. własnego społeczeństwa. Może się do niego różnie ustosunkować:
-                        -Całkowita akceptacja

-Bunt, odrzucenie  wszystkiego (najlepsza, bo dzięki niej rozwija się kultura społ.)

-Akceptacja krytyczno-twórcza

               -Umberto Eco

Wzajemne relacje między cywilizacją a kulturą:              Dopiero w XIXw. zaczęto b. analizować cywilizację.

CYWILIZACJA – Erazm z Rotterdamu  rozpowszechnił to słowo przez tytuł swojej książki. Podział na państwa:

- cywilizowane (ogładzeni)        - niecywilizowane (nieogładzeni)

àNiemcy: cywilizacja – to, co ogólne, kultura – to, co oryginalne, twórcze

àOswald Spengler: cywilizacja jest schyłkiem kultury, ostatnim etapem jej rozpadu

àAlfred Webber: cywilizacja - wytwory techniki, utylitarne, jednorazowe; kultura obejmuje sferę moralną, duchową.

àFlorian Znaniecki: cywilizacja: szerszy kompleks kultur; kultury podobne sobie tworzą cywilizację. Wprowadził podział na: kulturę narodową i wszechludzką (jest to cywilizacja przyszłości: jest humanistyczna, wartości duchowe mają przewagę; jest społ. harmonijna: jest wolna od konfliktów, antagonizmów, jest płynna w swoim rozwoju; dominuje tu spontaniczna twórczość; ludzie kierują się mądrością i dobrocią).

àszkoła frankfurcka (Herbert Marcuse): społeczeństwo dobrobytu prowadzi do klęski. Nikt nie jest w stanie zreformować społeczeństwa. Kultura jest systemem niezależnym od cywilizacji i życia społecznego (kontrolę nad nim powinna mieć kultura). Kultura to „przemysł kulturalny”; ludzie źle rozumieją kulturę. Sformułował definicje:

Ludzie cywilizacji – związani są z pracą, nie mają czasu wolnego, są ograniczeni (królestwo konieczności); myślą operacyjnie (praktycznie).

Ludzie kultury – kochający wolność, poszerzają czas wolny, wypracowują sobie myślenie nieoperacyjne.  

àWładysław Tatarkiewicz: cywilizacja – coś wystandaryzowanego, powielanego, ustalonego, wszystkie urządzenia, organizacje;   kultura – to, co jest indywidualne, wewnętrzne dla człowieka, coś oryginalnego, twórczego.

àH. Toffler i S. Huntington: cywilizacja: zbiór podobnych do siebie kultur; styl życia oparty na wartościach i religii. Huntington: wartości i religia stwarzają bliskość kultur, które razem tworzą cywilizację. Religii przypisuje b.istotną rolę. Toffler uważa, że jedna cywilizacja wypiera drugą, są zawsze ze sobą w konflikcie. Wymienia rodzaje cywil.: rolnicza, przemysłowa, elektroniczna/nowoczesna.

Podział cywilizacji wg Huntingtona:

-współczesna/chińska (Chiny, Wietnam, Korea, Japonia);  -hinduska;  -islamska (Płw. Arabski, islam);

-prawosławna (Rosja);  -chrześcijańsko-zachodnia;  -latynoamerykańska;  -afrykańska (rel.naturalne)

Europa i Ameryka powinny wspólnie bronić swojej cywilizacji, która obecnie jest w chaosie. Przejawia się on załamaniem prawa, osłabieniem się państwa, rozrost przestępczości o skali międzynarodowej (mafia, narkomania, uzależnienia), osłabieniem rodziny, zanikiem więzi społ., przemoc między grupami etnicznymi i religijnymi. Uważa on, że te dwa kraje nie powinny ze sobą konkurować, bo wtedy upadnie cywilizacja. W starciu z cywilizacją chińską Europa i Ameryka mogą przegrać. Uważał, że może dojść do wojny o wartości.

Wartości najważniejsze w Singapurze: Państwo (ważniejsze niż jednostka); rodzina; religia.

KULTURA W PROCESACH GLOBALIZACJI: globalizacja doprowadziła do tego, że następuje łatwe przekraczanie granic i barier, a więc: łatwość kontaktu miedzy państwami i jednostkami, w wyniku czego tworzą się nowe układy polityczne, gospodarcze itp. Świat staje się bardziej powiązany.

 Cechy globalizacji:

àludzie uświadamiają sobie, że świat jest całością (Robertson)

àstosunki ludzkie zostały pozbawione zagnieżdżenia; wszystko zostało naruszone, otwarte, światowe, nic    nie jest w miejscu (H. Siebers)

àodterytorialnienie - oderwanie od terytorium (M. Pietraś)

àjest wyraźnie widoczna w technologii, informacji, gospodarce, ekologii, tworzeniu się społeczeństwa obywatelskiego, powstawaniu koncernów, dzięki którym rozwija się komunikacja (U. Bech)

Nie ma kultury globalnej, ale kształtują się pewne cechy widoczne na całym świecie. Globalizacja nie tworzy jednej kultury dla całego świata.

Cechy, dzięki którym możemy rozróżnić kultury:   komercjalizacja, innowacyjność, kreatywność.

Cechy spotykane w różnych częściach świata:       

1. Zjawisko dychotomiczne (z jednej str. ujednolicenie kultur a z drugiej  ich rozróżnienie(np. coca-cola, jeansy laptopy, ale w różnych krajach są różnie używane)

2. Instytucjonalizacja i uczestnictwo w kulturze przed tworzeniem kultury: coraz więcej ludzi kształci się, by tworzyć kulturę dla innych, powstaje także bardzo wiele instytucji w tym celu, by organizować kulturę.

3. Spektakularność i gwiazdorstwo (nowoczesna technologia ułatwia stworzenie widowiska; im większy spektakl, tym ciekawszy. Guy Debord: jest tworzony z powodów biznesowych i ciekawości ludzi. Spektakl jest zaplanowanycją, nie odzwierciedla rzeczywistości (tworzy wirtualną rzeczywistość); banalizuje ją, dlatego gdy w mediach będzie coraz więcej spektakli, zatracimy rzeczywistość. Ma swoją ważną osobę: celebry tę. Cechy celebryty:

-Nie ma własnej osobowości, wciela się w nowe role, potrzebne dla spektaklu

-Wieloopcyjny – nie ma własnych norm, wszystkie są podyktowane przez spektakl; często się sprzedaje i dostosowuje do sytuacji (ale! Nie jest „tani”)

-B. ważna jest jego cielesność, bo przez nią wpisuje się w pamięć odbiorców (aby go lubili i zapamiętali jego cechy charakterystyczne)

-Nie przekazują rzeczywistości taką jaka ona jest, tylko kreują ją; preferują wygodę, zadowolenie z życia, wartości materialne

-Odsłaniają dla publiczności najbardziej intymne sfery życia, aby zaciekawić; zjawisko „podglądactwa”

Wartości prezentowane przez celebry tę:

  Wartości nie powiązane ze sobą

Starają się zburzyć hierarchię wartości, jaką ludzie już posiadają

  Celebryci są dla ludzi źródłem wiedzy we wszystkich dziedzinach życia; ludzie przejmują ich wartości zewnętrzne; mają przyciągnąć ludzi do określonego programu

   Zmienność wynikająca z globalizacji powoduje nastawienie młodych ludzi na przyszłość; ideologia skutecznego działania (liczą się zyski, efekty, a nie wkład włożony w pracę); skuteczność to przeszkoda dla dziedzictwa i komunikacji między pokoleniami

    Zachowana aksjologia, porządek jest zburzony, występuje różnorodność (postmoderniści odrzucili istnienie prawdy absolutnej, wprowadzili relatywizm poznawczy i odrzucili dobro). Każde słowo jest znakiem otwartym (każdy może je inaczej zrozumieć). Postmoderniści wprowadzili doraźną satysfakcję (człowiek musi być otwarty i tolerancyjny, nastawiony na zmiany), nie ma niczego stałego tylko zmienność. Człowiek zaczyna tracić  sens istnienia w tym świecie, wszystko zależy od kontekstu. Wielość i fragmentaryczność informacji w mediach.

   Dominacja konsumpcjonizmu i przyjemności (dzięki globalizacji mamy mnóstwo produktów i usług coraz lepszej jakości, ale chodzi przede wszystkim o zysk, a nie o to by żyło się lepiej). Media ciągle przekonują ludzi, że ciągła wymiana dóbr służy ich rozwojowi. Dlatego korzystamy z nowych usług, które nie są nam potrzebne. Ludzi trzeba uczyć bycia konsumentem (Z. Bauman: szybkie zapominanie)

   Iluzyjność wzmacniana przeżyciem (media pokazują nam obrazy zmontowane, a nie rzeczywiste, które nasycone są różną formą przyjemności. Człowiek ma problemy z pokonywaniem trudności życiowych; kształtuje się kultura doznań, przeżyć, przyjemności – te potrzeb stają się silniejsze niż potrzeby poznania (zjawisko niekorzystne))

   Areligijność (wartości rel. są słabo przekazywane; media nie są religijne. A jeśli już dotykają tego tematu to są one wypłukane z sacrum – wytłumaczone pobieżnie; są pewnym ozdobnikiem, dekoracją. Zauważalne jest to w kulturze europejskiej. Desakralizacja świadomości. Religia jest traktowana jako coś nieistotnego – tylko człowiek ma jakąś wartość i wszystko kręci się wokół niego. Im społ. nowocześniejsze, tym mniej w nim religii. Areligijność może przerodzić się w antyreligijność, a czasem w antykościelność.)

   Wybujały indywidualizm (indywidualizm jest ważny bo podkreśla wartość osoby ludzkiej. W orientacji niechrześcijańskiej indywidualizm to wyzwolenie się, uwolnienie od autorytetu i odpowiedzialności za kogoś, a nie tylko za siebie [np. przedsiębiorcy, przewodniczący partii]. Osłabia to chrześcijaństwo, bo nie dbamy o bliźniego tylko o siebie. Możemy wybierać i być odpowiedzialni za nasze wybory, ale nie jesteśmy do tego przygotowani).

Nie ma kultury globalnej ale są pewne uniwersalne cechy:

-   Kultura tworzona jest przez społeczeństwo, każda grupa tworzy swoją kulturę – nie ma podmiotu, który mógłby wytworzyć kulturę globalną.

-     Elementy tworzące kulturę są zwartym systemem, mają ład aksjologiczny: wspólne wartość. Nie ma tego patrząc na cały świat.

ŻYWOTNOŚĆ KULTUR NARODOWYCH I GRUP MNIEJSZOŚCIOWYCH:

„Każdy naród ma swoje państwo” (Traktat Wersalski 1919). Polska uzyskała państwo, bo była silnym narodem, oparła państwo na idei narodu. Doprowadziło to do powstania nacjonalizmu niemieckiego i rosyjskiego. Powstała koncepcja by nie wiązać tak silnie państwa z narodem. Zaczęła tą koncepcję lansować UE. Zaczęto także skupiać się na roli regionu, wyodrębniły się grupy etniczne; inaczej akcentowana jest kultura narodowa.

NARÓD: ma pochodzenie polityczne (silne państwo)/ kulturowe (słabe państwo)/ naturalne (błąd!)

àpolit: naród formułował się wtedy, gdy była władza polityczna i to ona zaczęła tworzyć naród, porządek prawny i przez to utworzyło się państwo (badacze francuscy). 

ànaród to wspólnota naturalna (przez ludzkie skłonności do życia społecznego, naród powstaje na bazie wspólnego języka i woli osiągania wspólnych celów. Do narodu nie należy się z własnej woli; rodzimy się w nim . naród posiada własną tożsamość, kolektywne myślenie, wspólną wolę działania) i polityczna (badacze niemieccy)

 àkult: naród kształtowany jest bez jednego języka, kultura stanowi podstawę do kształtowania się narodu; naród żyje dzięki swojej kulturze (narody małe, które przetrwały bez swojego państwa). Elementy kult. zw. z narodem:

-Terytorium (zbiorowość, mieszkająca na danym terytorium; staje się wtedy przestrzenią społeczną tej narodowości; w przestrzeni b.ważny jest krajobraz [rzeki, zalesienie, konfiguracja terenu]). Zbiorowość sama urządza swoje terytorium, wg wyobrażeń, gustów, talentów. Uzupełniają wytwory natury symbolicznej.

-System komunikacji (posiada go zbiorowość, która nie jest jeszcze narodem; wszyscy posługują się takimi znakami, jakie rozumieją, mają ten sam język werbalny [mowę]. Czasem kraj posługuje się kilkoma językami, np. gdy jest podzielony na kilka części. Ważny jest także język symboli, które są ważne dla całej zbiorowości)

-Wspólny los, świadomość wspólnych dziejów (te wydarzenia mogą być zarówno pozytywne jak i negatywne, mogą być wywołane przez naturę albo członków danej zbiorowości)

-Posiadanie różnych form autorytetu (zbiorowość ma własną strukturę i system zależności)

Na bazie tych elementów w zbiorowości kształtuje się świadomość narodowa (osobowość narodowa/ tożsamość/samookreślenie narodowe/nacjonalizm), czyli wiedza o przynależności do określonej zbiorowości, która staje się narodem. Jest to świadomość wspólnych dziejów, więzi i pozytywne ocenianie mojej przynależności do danego narodu. Pamięć i przekaz są najważniejszymi elementami świadomości. Owa pamięć przechowywana jest w dokumentach, kontaktach ze znajomymi itp. Integruje wszystkich ludzi z danego narodu. Bez świadomości nie ma narodu. Kształtuje się ona stopniowo. Jest dynamiczna; może osiągać pełnię albo słabość.

                W Europie kształtowała się od XVIIw., a w pełni w XIXw. Polska: od XIVw., w XVIIIw. osiągnęła pełnię (była zauważalna): od stanu szlacheckiego  do warstw niższych: chłopstwa i mieszczaństwa. W XIXw. mimo zaborów kształtowała się nadal, a po zaborach jeszcze bardziej się umacniała. Świadomość była związana z dążeniem do niepodległości w ramach II wojny światowej i PRLu.

                Naród ma zdolność do samorozwoju, dlatego naród chce mieć swoje państwo, bo uważa, że będzie mógł się sam rządzić. Ogromną rolę w narodzie odgrywają elity, które tworzą komunikację społ. i zasady, którymi społ. ma się kierować.

Mniejszościowe grupy narodowe i etniczne:

GRUPA ETNICZNA – zbiorowość, która nigdy nie posiadała i nie posiada państwa, natomiast ma swoją kulturę, którą różni się od innych zbiorowości. Może istnieć w ramach swojego narodu, ale może też funkcjonować w innym państwie i narodzie. Gr. et. upominają się o życie swoją kulturą i wartościami, gdy przebywają w innym państwie. Dopominają się coraz większych swobód, broniąc swojej kultury. !Świat się różnicuje i różne grupy etniczne będą mieszkać w różnych państwach.

Mniejszość etniczna jest wyodrębniana na podst. odmienności rasowej, kulturowej, językowej. Mają 3 znaczenia:

-   Webber: Zbiorowość jednostek, które są przekonane, że pochodzą od wspólnego przodka, mają swoje zwyczaje, przynależność nie jest kwestią wyboru, tylko z urodzenia; przekaz kulturowy odbywa się na drodze międzypokoleniowego kontaktu oraz przez instytucje. Może funkcjonować w dwojakiej formie:

               1.Gdy ma państwo i staje się narodem;                2.Gdy jest mniejszością regionalną i nie ma swojego państwa

-     Nigdy nie miała swojego państwa, ale ma własną kulturę, może mieć też autonomię; funkcjonuje w państwie, które jest wieloetniczne.

-     H.Kubiak: Zbiorowość, która wyróżnia się odmiennością kulturową, żyjąca na terytorium, na które przybyła ta; grupa etniczna emigrantów

      

Rozumienie w Polsce: (Ustawa z 2005r.) Mniejszością narodową jest grupa obywateli polskich, która spełnia warunki:

1.Jest mniej liczebna od pozostałej części obywateli RP

2.W sposób istotny odróżnia się od pozostałych językiem, kulturą i tradycją

3.Dąży do zachowania swojego języka, kultury i tradycji

4.Ma świadomość własnej wspólnoty narodowo-historycznej, jest ukierunkowana na jej wyrażanie i ochronę

5.Jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium RP co najmniej 100 lat

6. Utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie, czyli ten naród ma własne państwo

Mn.narod. w Polsce: białoruska, czeska, litewska, ormiańska, żydowska, niemiecka, rosyjska, słowacka, ukraińska.

Mn.etniczne muszą spełniać 5 w/w pkt; nie 6.: nie mają państwa. Są to: Łemkowie, Romowie, Tatarzy, Karaimi.

               

Mamy ponad 270 grup etnicznych (20% mieszkańców Europy). Europę da się podzielić na 7 klas ze względu na to ile jest w nich mniejszości etnicznych:

-    Państwa monolityczne: niewiele państw etnicznych; gr. narodowa: 97,5% (Polska, Hiszpania, Portugalia)

-      Państwa jednolite: gr. narodowa:  95% (Dania, Węgry, Grecja, Holandia, Niemcy itd.)

-      Grupa dominująca: gr. narodowa dominuje: 85-95% (Włoch, Czechy, Finlandia, Islandia itd.)

-       Państwa większościowe: gr. narodowa: 75-85% (San Marino, Rosja, Litwa itd.)

-    Państwa przeważające: gr. narodowa: 65-75%  Ukraina, Luksemburg, Estonia, Szwajcaria)

-    Państwa wielonarodowe: gr. narodowa/podstawowa: 50-65% (Macedonia, Belgia, Lichtenstein itd.)

-    Grupa inwersyjna (?): gr. narodowa: mniej niż 50% (Monako, Bośnia i Hercegowina, Andora)

Taką ilość grup etnicznych i mniejszościowych zawdzięczamy: zmianą granic (z tego powodu staliśmy się państwem monoetnicznym i monoreligijnym), emigracją (działają dwukierunkowo: powodują zwiększenie lub zmniejszenie się gr. mniejszościowych, a czasem też tworzą się nowe grupy, np. Turcy w Niemczech – ok. 7mln), odrodzenie świadomości narodowej (na skutek globalizacji; upowszechnianie się nowej ideologii wartości swojego narodu, budzi się świadomość pochodzenia i budzi się gr.etniczna, która kiedyś ucichła)

Większość państw nie radzi sobie z tak dużą grupą ludzi odmiennych etnicznie. Trudno jest znaleźć rozwiązanie tego problemu. Większość państw deklaruje politykę odmiennych grup etnicznych i narodowych.

Jest wiele rodzajów takiej integracji:

àFrancja: nie dopuszcza innych języków: obowiązuje wszędzie francuski. Z pozycji prawa międzynarodowego jest to złamanie praw mniejszości (Francuzi uważają że ich Rewolucja Francuska była na tyle postępowa, że teraz mogą sobie pozwolić na wprowadzenie takiej zasady). Wg Francuzów język to narzędzie do wejścia w kulturę; jest to narzędzie ideału republikańskiego. Domagają się by każdy posługiwał się ich językiem, bo tylko wtedy może stać się pełnoprawnym obywatelem.

àNiemcy: przyjęli politykę integracji, ale w rzeczywistości jest to polityka segregacji (wyłapują ludzi najbardziej zdolnych i ich uważają za pełnoprawnych obywateli). Kiedyś każdy kto rodził się na terenie Niemiec był od razu uważany za Niemca, dziś pochodzenie zależy od jego rodziców. Coraz trudniej jest dostać obywatelstwo niemieckie.

àAmeryka, Kanada (państwa emigracyjne): napływ ludzi z innych kultur. Koncepcje na rozwiązanie problemu:

1.tygiel kulturowy (wszystkie państwa powinny się wymieszać i powstanie wtedy nowy obywatel amerykański)

2.konwergencja kultur i globalizacja kultury (należy kultury ujednolicić na bazie jednej kultury podstawowej:)

- kultura państwowa to ta państwotwórcza, np. polska

- kultura państwowa ma być tworzona na podstawie kultury ogólnoświatowej (kosmopolici)

Obie koncepcje nie sprawdziły się i powstała nowa: wielokulturowości (kultur nie da się likwidować, różnorodność kultur jest potrzebna. Kultura jest zawsze czyjaś. Dostrzeżono w końcu piękno i pożyteczność w różnorodności kultur). Wielokulturowość stała się zasadą polityki wewnętrznej (konstytucyjnie po raz I w Kanadzie w 1971r.).

W latach 60. pojawiły się w Kanadzie konflikty kulturowe, ale dzięki interwencji  premiera państwo się nie rozpadło na dwa i ogłoszono, że Kanada jest państwem wielokulturowym. Następnie: Australia, USA i Szwecja. Polska: 1992r.

àUE: stoi na stanowisku wielokulturowości: jest wspólnotą państw, obywateli, wielu kultur. Dokumenty:

-Traktat amsterdamski (paragraf 151 „Wspólnota Europejska przyczynia się do rozkwitu kultur w różnych dziedzinach życia”)

-   Traktat nicejski (art. 22 „UE szanuje zróżnicowanie kulturalne, religijne i językowe”)

- Traktat z Maastricht (UE mówi, że każdy ma prawo do swojego języka, kultury i religii ! )

W kulturze pojawia się życie pewnej grupy ludzi, których twórczość musi być szanowana. Wszystkie kultury światowe są częścią ogólnego dorobku kulturowego całego świata. Wielokulturowość jest osadzona w grecko-rzymsko-chrześcijańskiej filozofii, ponieważ podkreśla wartość, jaką jest różnorodność kultur. Ludzie się rozwijają i uczą przebywając wśród ludzi z innych kultur.

               

Zasady działania modelu wielokulturowości w skali międzynarodowej:

-  Wszystkie narody, grupy etniczne mają jednakowe, podstawowe prawa zasadnicze. Kultury się uzupełniają i rozwijają, dlatego żadna grupa etniczna nie może być skazana na zagładę. Każdy człowiek rozpoczyna swoje życie w niewielkiej grupie, ona się poszerza, ale nieznacznie, członek nie rozwija się od razu jako obywatel Europy czy świata, ale małej społeczności lokalnej.

-     Postawa szacunku dla innych kultur; odrzucenie podziału na kultury wyższe i niższe czy bogate i biedne, rozwinięte lub mniej; kiedyś dochodziło przez to do grabieży kultury

-  Dialog międzykulturowy polega na tym, że likwiduje postawę izolacji (nie można mówić, że tylko moja kultura jest dobra) a wprowadza dobre relacje z innymi kulturami; trzeba dawać od siebie to, co najlepsze i brać od innych cenne cechy.

-     Polityka kulturalna UE powinna mieć formę mecenatu, nie nadzoru; decydenci nie powinni utożsamiać się jedynie z własną kulturą, ale także z innymi, które wiele wnoszą.

-   Między kulturami powinna być wymiana i współtworzenie i instytucjonalizacja wzajemnych kontaktów kulturowych. Poprzez próbę poznania ważnych elementów z innych kultur niż własna i wspólne tworzenie jest ważnym elementem; próba łączenia istotnych elementów danych kultur (programy: Kalejdoskop, Kultura 2000, Stolica Kulturalna Europy)

W państwie wielokulturowym:

- Różne grupy kulturowe mają te same prawa w ramach państwa, jednostki z mniejszych kultur muszą jednak odnaleźć się w kulturze ogólnospołecznej, czyli muszą uczestniczyć w dwóch kulturach.

- Grupy mniejszościowe powinny wykazywać troskę o swoją kulturę, troszczyć się o utrzymanie swojej tożsamości

-Polityka kulturalna powinna być w formie mecenatu (państwo nie lekceważy kultur mniejszościowych, ale wspiera inicjatywy twórcze innych)

-  Mniej instrumentalne traktowanie kultury; państwo nie wyzyskuje problemów etnicznych dla swojej polityki, twórcy nie mogą być kupowani przez podmioty gospodarcze

Czynniki rozwoju kultur narodowych i mniejszościowych:

- zbiorowość narodowa powinna określić centrum swojej kultury (im jest bogatsze, tym bardziej kultura ma szansę na rozwój)

- umiłowanie swojej kultury, uznanie jako ważnej

- żywotność przedmiotów i zachowań symbolicznych

- umiejętność wiązania czasu (obecnie żyjemy w teraźniejszością, ale powinniśmy pamiętać o przeszłości)

- pozytywny obraz własnego narodu, swojej kultury (każda kultura ma swoich teoretyków: ludzi, którzy lepiej znają swoją kulturę i to oni tworzą elitę i bez niej kultura się nie rozwija)

- pielęgnowanie własnego języka werbalnego i pisemnego

ŻYWOTNOŚĆKULTUR W EUROPIE ŚRODKOWO-WSCHODNIEJ W PROCESACH JEDNOCZENIA SIĘ EUROPY

Podstawą tożsamości państw członkowskich UE są:   -zasada demokracji przedstawicielskiej;

-rządy prawa;    
-sprawiedliwość społeczna;       
-poszanowanie praw człowieka

Kraje zachodnie uważają, że są na wyższym etapie rozwoju (kulturowo, gospod.),
wschód: słabszy i biedniejszy.

Renata Szumska – Europa Wsch. jest kontrowersyjna pod względem granic, cech kulturowych. Większość autorów jednak twierdzi, że Europa środkowo-wschodnia istnieje: Kundera, Masarik, A. Tyszka, H. Salmana

Thomas Masarik – Przestrzeń Europy Środkowo-Wschodniej wyznaczają okupacje;
obszar od Morza Egejskiego

po Bałtyk; Czechy, Słowacja, Serbia, Chorwacja, Polska; Te narody po I WŚ uzyskały niepodległość

Milan Kundera – granice Europy Śr-Wsch wyznacza dawna monarchia habsburska, a po II WŚ ustrój

socjalistyczny; Czechy, Słowacja, Polska, Węgry; uważał, że oddziela się od wschodniego barbarzyństwa

(czyli od ruchu rosyjskiego)

Europa Środkowo-Wschodnia – obecnie obejmuje kraje pomiędzy językiem niemieckim,
a rosyjskim; Słowenia,

Rumunia, Bułgaria, Estonia, Łotwa, Czechy, Słowacja, Węgry, Albania, Białoruś, Ukraina, Litwa, Polska;

grupa Wyszechradzka: Polska, Czechy, Słowacją, Węgry; grupa wileńska: reszta.

Cechy krajów Europy Środkowo-Wschodniej:

-nie jest to region jednolity;

-łączy je chrześcijaństwo
 (w różnych wersjach: katolicy, protestanci, prawosławni);

-krzyżują się kultury wschodu i zachodu,
mozaika etniczna;

-występuje nieufność do polityki
Niemiec i Rosji;

-chcą stworzyć potęgę gospodarczą;

-wykazują dziś duże zróżnicowanie;

-są to kraje niewielkich narodów,
oprócz Polski, były w ciągłym zagrożeniu,
długo nie miały swojej państwowości

-w większości mają cechy peryferyjności,
brakuje w Europie śr-wsch. Metropolii

-nieufność do historii (było wiele
 ważnych wojen, ale zostały niedocenione)

-niestabilność elit politycznych, moralnych,
gospodarczych i niespójność elit kulturalnych,
administracyjnych, politycznych (nie mają
 ugruntowanej pozycji)

Kraje Europy Środkowo-Wschodniej przechodziły 4 okresy:

-Gdy nie należały do UE starały się zachować swoją kulturę, gospodarkę, cechy narodowościowe; wszyscy

      chcieli przetrwać

- Okres wyzwalania się z pod władzy Rosji, zakończony sukcesem

-   Starania do wejścia w struktury NATO i UE

-   Obecny, okres szukania swojego miejsca w UE

W okresie 2 i 3 szczególnie widoczna była solidarność tych krajów: grupa Wyszehradzka (Polska, Czech, Słowacja, Węgry); grupa wileńska (reszta). Te kraje chciały stworzyć potęgę gospodarczą; wykazują duże zróżnicowanie, mimo tego że są w NATO i UE. Kraje Europy Wsch. są niewielkie (oprócz Polski), były w ciągłym zagrożeniu (niepewność), długo nie miały swojej państwowości,  silny jest jedynie naród; w większości mają cechy peryferyjności cywilizacyjnej (brak dużej metropolii, która byłaby centrum życia).

Cechy krajów Europy Wsch. (Charles Gati): duchowe: rozczarowanie co do krajów Europy Zach., koncentracja na przeszłości, spolaryzowana kultura polityczna, deficyt przywództwa, brakuje wiary polityków,

polityczne: odzyskiwanie niepodległości, niestabilność elit ,nieufność do historii; wejście na drogę pluralizmu i wolnego rynku; duże zróżnicowanie kulturowe.

kulturowe: -ważność kultury (dzięki niej społeczeństwa istnieją, ona je utrzymała); umiłowanie wolność (ceniona wartość, bo często była tracona); w tym rejonie zmienił się ustrój z komunizmu na demokrację w sposób bezkrwawy; głęboka tradycja tolerancji niewerbalnej; religijność  (przekonania religijne są bardzo żywotne (z wyjątkiem Czech); jest zaangażowana społecznie i politycznie; Kościół był oparciem dla walki o niepodległość); różnorodność etniczna, narodowa, religijna, światopoglądowa; wrażliwość na wartości podstawowe; rodzina odgrywa bardzo ważną rolę; indywidualizm uspołeczniony; kultura wybaczania i pojednania;  ciągła odbudowa pamięci historycznej.

KULTURA REGIONU

REGION -  społeczność stanowiąca najszerszą wspólnotę terytorialną. Ma wspólny los, cechy geograficzne, gospodarcze a ludność wykazuje spójność w realizacji interesów i wspólnych celów. 1789 - pierwsze użycie terminu; zainteresowanie regionami nastąpiło w XIX w (Kolberg, Glober) a nasiliło się w XX w związku z rozwojem globalizacji i obawą o zanik kultur. Rozwijała się też władza centralna która stwierdziła że prościej będzie kierować mniejszymi regionami.

 3 elementy pojęcia: teren (wzgórza, łąki, lasy – pomagają wykreślić granice regionu), ludzie (stroje, architektura, tradycje, budowle, język), wytwory ludzi związane z terenem (ludzie tworzą rzeczy charakterystyczne dla regionu.

Zjawiska związane z regionami:

- Decentralizacja – rozbić państwo na mniejsze regiony aby lepiej nimi kierować

-  Autonomiczność – władza centralna jest po to aby pomóc regionom które nie są w stanie same się rozwijać, ale niektóre radzą sobie same (Włochy, Niemcy – ich wszystkie regiony są autonomiczne)

Czy autonomiczne regiony zagrażają rozbiciu państwa?  Zależy to od takich czynników:

- wewnętrzna polityka państwa (czy nie jest krzywdząca)

- pozycja państwa na świecie (jeśli słabe, regiony dążą do uniezależnienia)

- układy międzynarodowe

- dynamika rozwoju regionów (jeśli szybka to będą chciały być autonomiczne)

- przeszłość

- znaczące osobistości, politycy, osoby sprawujące władze

3.  Podmiotowość

Polska po 1989 przystąpiła do Regionalizacji kraju. Powstało 17 regionów które połączone potem w 4 grupy – województwa centralne,  zachodnie, wschodnie, południowe. Przyświecały 2 idee: -jednostkami mniejszymi lepiej kierować i – lepiej widać rezultaty w mniejszych regionach. Po 89 zaczęto pracować nad podziałem administracyjnym; w 1999 podzielono kraj na 16 województw.

Zastrzeżenia do podziału – zdecydowały układy polityczne (obok mocnych powstały małe i słabe województwa których nie powinno być; lubuskie, opolskie, świętokrzyskie) – funkcjonuje błędna polityka lokomotyw rozwoju (wspiera się województwa najsilniejsze a nie interesuje słabymi; Polska przyjęła ja wchodząc do UE) – regiony kulturowe są nierównomiernie dofinansowane (miejsca kultury w regionach silniejszych są lepiej dofinansowywane)

EUROREGIONY – regiony trans graniczne. Szukano regionów które mogłyby poprawić relację między państwami. Zaczęto tworzyć euroregiony, w których występowały wspólne działania gospodarcze i kulturowe (Shlaphe? – premier Brandenburgii jako pierwszy opracował plan współpracy między Polską (lubuskie) a Niemcami. Na mocy gospodarki: Polska- siła robocza i surowce, Niemcy- dystrybucja. Euroregion stał się wzorem dla innych, jest ich teraz 18 – Nysa, Karpacki, Niemen, Bałtyk, Śląsk Cieszyński, Beskidy, Puszcza Białowieska, Łeba, itd.)

Czynniki rozwoju regionów i euroregionów:

1-    Gospodarczy (Ernest Hass uważa, że jest najważniejszy)

2-       Więzi polityczne (Lindberg, Scheirgold?)

3-      Współpraca wieloczynnikowa ( powinna rozwijać się komunikacja i być wspólna władza)

4-       Liderzy (Deutch – gdy elita dochodzi do porozumienia lepiej nawiązać współpracę

Cechy kultury w regionie: - nie powinno być rywalizacji między regionem a ogółem (chodzi a kulturę), - kultura narodowa wprowadza regionalną do obiegu światowego

KULTURA W LOKALNYM ŚWIECIE    

Cechy:

-Terytorium społ. lokalnej jest ściśle zakreślone i niewielkie; mieszkańcy spotykają się  ze sobą bezpośrednio, styczności mogą być albo uregulowane (bazują na funkcjach jakie pełnimy w danej społeczności) albo nieuregulowane (spotkania przypadkowe, spontaniczne); poznajemy się w tej styczności i oceniamy nawzajem

-Ludzie społ. lokalnej gospodarują terytorium na swój sposób, wyobraźnie, wiedzę; zawiera się w tym wizja przyszłości i możliwości finansowe; mieszkańcy na ogół akceptują te same wartości i normy, wzory zachowań, obyczaje, mają wspólną aksjologie (podstawy do wartościowania), poczucie bezpieczeństwa; ludzie włączają się we wspólne działania – mają poczucie wspólnotowości i odrębności co do innej spol. Lokalnej

Społeczność lokalna (Szczepański)- zbiorowość której członkowie są połączeni więzią na terytorium zamieszkania uważanym za wspólne i więzią podobnych lub wspólnych związków z tym terenem

Co odróżnia ją od innych? – kultura która ściśle związana jest z historią, wydarzeniami, problemami wspólnie rozwiązywanymi; kultura małego kręgu ma specyficzne cechy

Cechy kultury lokalnej:

- związana jest z naturą, przyrodą, konfiguracją terenu

-powstały z zapożyczeń i z kultury masowej

- powstaje na bazie bezpośredniego kontaktu kulturowego (ludzie muszą być zintegrowani to wtedy kultura ma charakter bardziej dynamiczny i twórczy)

- holizm?; kultura obejmuje całość życia – duchowego, materialnego, itd.

-jest całościowa w sensie społecznym (wszyscy biorą w niej udział)

- rodzinność i wspólnotowość (rodzina podstawą tworzenia społ. lokalnej)

- sakralność; na treść i formę kultury silny wpływ wywiera religia i zasady życia religijnego a także Kościół i duchowieństwo; wydarzenia religijne mają duży wpływ na życie społeczne

- aksjologiczność; ważne są wartości których ludzie starają się przestrzegać; kontrola społeczna w oparciu o wyznawane normy

- realizm życia, prostota formy; w kulturze odbija się całość życia społ. lokalnej w najprostszej formie

- charakter osobowy; przeciętny mieszkaniec ma wrażenie że tworzy kulturę lokalną

- niekomercyjność; tworzona jest przez miłośników którzy nie biorą za to pieniędzy, drobne opłaty ale nie dla zysku

- poczucie odrębności i ważności; mieszkańcy cenią to że mają swoich świętych, bohaterów, swój styl

- różnorodność – różnorodność w swoich kulturach (dla jednych ważne palmy w Niedziele Palmową dla innych szopka w Swięta Bożego Narodzenia)

Funkcje kultury społeczności lokalnej:

1-      Dzięki kulturze mieszkańcy są związani ze swoją społ. lokalna, zintegrowani, mają coś w stylu „prywatnej ojczyzny” co znają i jest im bliskie

2-       Stymulująca; Dy ma swoją kulturę to stymuluje ludzi w kierunku rozwoju, zachęca do pewnej działalności

3-      Selektywna ; ludzie łatwiej dokonują selekcji kultury popularnej i wybierają z innych tylko to co jest ważne a odrzucają to co niszczące i płytkie

-      Różnicowanie i dynamizowanie kultury regionalnej; zostaje ubogacona, kultura regionalna może wprowadzać pewne wzorce do ogólnospołecznej

Dlaczego kultura lokalna ostatnio ucierpiała?:

1-      Zbyt długo trwał PRL, wbrew nazwy tępił to co ludowe bo było to związane z przeszłością, chrześcijaństwem i tradycją; chciał budować wszystko od nowa

-       Bierność i osłabienie poczucia i społ. małej lokalnej; mają poczucie niższości i zacofania

-      Załamanie się stabilności społ. lokalnej; ludzie ze wsi emigrowali do miast, po II wojnie światowej nastąpiła degradacja ludzi bogatych, władzę przejęli ci należący do niższej kategorii

4-       Miski poziom życia w małych społ. lokalnych; ludzie skupiają się na podwyższaniu standardów życie i nie mają czasu na rozwój kultury

5-       Niedorozwój zainteresowań kulturalnych, zainteresowań teatrem, filharmonią

-       Wprost niekontrolowane otwieranie się na kultury obce (zasada Glogera: obce znać dobrą rzeczą jest, swoje – obowiązkiem)

-       Aksjologiczny chaos

-       Gwałtowny rozwój elektronicznych mediów i środków i nieumiejętne ich używanie (służą do pomocy i tworzenia mediów obcych)

9-       Brak autorytetów moralnych (szukamy obcych, nie doceniamy swoich)

10.   Silne nastawienie komercyjne w dziedzinie kultury (potrzebuje nakładów finansowych).

By kultura się rozwijała:

- musi istnieć choć mały stopień zintegrowania wśród ludzi (więź)

- ludzie muszą mieć poczucie wartości, odrębności wobec innych kultur

- w społ. lokalnej musi istnieć i rozwijać się infrastruktura społ-kult (szkoły, instytucje, lokale, pomniki, kaplice itp.)

RODZINA TWÓRCĄ I PRZEDSTAWICIELEM KULTURY

Relacje rodzinne zaburza:

-upowszechnienie się indywidualistycznej koncepcji człowieka i postulaty samorealizacji (ktoś nie ma siły na problemy rodzinne, stara się uwolnić)

-duża ruchliwość przestrzenna i społeczno-zawodowa ludzi

-mała liczba dzieci w rodzinie

-rozwój stowarzyszeń i organizacji, które dają jednostkom duże możliwości rozwoju

-pluralizm wartości, norm, gustów, w odniesieniu do życia małżeńsko-rodzinnego

-rozwój postaw konsumpcyjnych, wygoda, łatwość życia

-propagowanie poglądu, że rodzina jest sprawą prywatną

Alternatywne formy do życia rodzinnego:   -życie w pojedynkę;     -życie wspólne bez zawarcia związku małżeńskiego

-życie pary małżeńskiej z wykluczeniem dzieci                        -życie na sposób rodzinno-małżeńskie osób tej samej płci

-życie pary osób odmiennej lub tej samej płci traktujących się jak małżonków, ale nie prowadzą wspólnego gospodarstwa domowego

Wraz z rozwojem oświaty osłabła socjalizacja pierwotna. Socjalizacja wtórna tworzy się poza rodziną i dzieje się tak współcześnie (czerpiemy wzorce poza rodziną). Rodzina stała się mniejsza, dwupokoleniowa i nie ma komu przekazywać wzorców. Kultura nie może być przekazywana gdy nie ma więzi między ludźmi.

Rodzina to grupa: -powszechna, -naturalna, -podstawowa

Granice, kto należy do rodziny: -małżeństwo, -pokrewieństwo naturalne, -adopcja

Wyodrębniona przestrzeń własna rodziny – przestrzeń ta jest zamknięta, prywatna, każdy sam może tą przestrzeń zagospodarować, w tej przestrzeni każda rodzina ma swoją kulturę.

Rodzina:       -uczy świata, poznania ludzi;

-atrybut człowieka, coś trwałego w życiu ludzkim;

-wyraźnie naznaczona nazwiskiem;

-zróżnicowana wewnętrznie poprzez pozycje i role;

-kontakty w rodzinie są bezpośrednie;

-pokazuje zdolność do uznania i zrozumienia;

-wprowadza w świat znaczeń;

-mamy zaufanie do osób z rodziny i od nich czerpiemy informacje;

-wprowadza w działanie;

-stawia różne cele i zadania, wszyscy są w nie wciągnięci;

-jest selektorem i interpretatorem życia społecznego;

-leczy zranienia w życiu, przywraca psychikę do równowagi;

-przekazuje dziedzictwo kulturowe swoim członkom;

Wartości w kulturze polskiej:

1. Rodzinność, poczucie wspólnotowości

2. Wartość domu – wzór polskiego domu wykształcił się na podstawie domu szlacheckiego; dwór był miejscem schronienia, odpoczynku i wzajemnej pomocy; dom nie był wyizolowane, był otwarty na życie publiczne;

3.   Wysoka wartość dziecka – dziecko to wartość wyjątkowa; jest to zasługa katolicyzmu, który tą wartość podkreśla

4. Wysoka pozycja kobiety – matki, żony; w Polsce kobiety od zawsze miały wyższą pozycję niż w innych krajach; od 1918 roku mają równie praw wyborczych; często same wychowywały dzieci, były głową rodziny, bo mężczyźni byli na wojnie; kobieta cieszyła się szacunkiem, ale też wiele obowiązków na nią spływało;

5. Religijność – silnie ugruntowana (specyficzne cechy:  ma bardziej przeżyciowy niż racjonalny charakter; mniej skupiamy się na rozumieniu, a bardziej na emocjach i przeżyciu; silnie związana z rodziną; związana wszechstronnie z narodem; występuje silny kult Matki Bożej)

6      6. Racjonalność dopełniona emocjonalnością (przegrywamy w negocjacjach, kierujemy się głównie emocjami, ale nie jesteśmy pozbawieni racjonalności: uczuciowość wzbogacana racjonalnością)

7        7.  Intymna otwartość (w krajach zachodnich istnieje podział na to co prywatne [dom] i na to  co publiczne [np. restauracje] i np. nie przenosi się pracy do domu, a w Polsce z domu robimy dalsze miejsce naszej pracy)

8       8.   Gościnność (cechy polskiej gościnności: otwartość na gościa i jego potrzeby; radosne przeżywanie obecności gościa w domu; ofiarność na rzecz gości; bogate formy okazywania szacunku gościom)

9       9.   Indywidualizm uspołeczniony (poczucie dużej niezależności: nie lubimy szefów, duży krytycyzm wobec władzy)

10.   Poczucie godności i honoru (dawniej było mocniej widoczne)

111  Suwerenność, wolność, patriotyzm

12  Łatwość przebaczania, brak mściwości

13     Demokracja, obywatelskość (krytycyzm wobec władzy)

14     Poczucie służby, gotowość do poświęceń

15     Otwartość na inne kultury, tolerancja (6 źródeł polskiej tolerancji: 1.Dominacja wartości chrześcijańskich; 2.Wieloetniczność; 3.Różnorodność religijna; 4.Sąsiadowanie z kulturą zachodnią, wschodnią i arabsko-turecką; 5.Nieabsolutystyczny typ władzy; 6.Długi okres braku własnej państwowości – otwartość na kultury zaborców, abyśmy mogli istnieć)

16     Łatwowierność; brak realistów (łatwo  wierzymy Bożej Opatrzności – mało robimy)

17     Polski język (szybko go wykształciliśmy i oczyściliśmy z naleciałości łacińskiej; XVIII/XIX – język urzędowy)

Uwarunkowania rodziny sprzyjające przekazywaniu kultury:  

à odpowiedni standard życia

à wewnętrzna atmosfera rodziny (im bardziej pozytywna, bogatsza więź uczuciowa, tym więcej do przekazania)

à trwałość i stabilność życia rodzinnego (zbyt częste zmienianie pozycji społ. i miejsca zamieszkania utrudnia funkcję kulturotwórczą)

à umiejętność twórczego wykorzystywania czasu wolnego i świętowania

à proporcjonalny udział pokoleń w życiu rodzinnym sprzyja umiejętności przekazywania kultury

à jeżeli rodzina jest mocno osadzona w sieci pokrewieństw i przyjaciół to w bogatszy sposób przekazuje kulturę

à otwartość na wartości duchowe i nadprzyrodzone (poszerza i pogłębia zainteresowania)

CZŁOWIEK WE WSPÓŁCZESNEJ KULTURZE

Społeczeństwo informacji/komunikacji: 

- charakteryzuje je ogromny pluralizm                 - ludzie muszą być połączeni pewną więzią

- szybki rozwój technologii i jej absorpcja do wszystkich dziedzin życia (wiele nowych zawodów, obywatel musi wszystko rozumieć, aby dokonywać słusznych wyborów, klasa twórcza [nowa kategoria ludzi]: naukowcy, inżynierowie, pisarze, artyści, ludzie biznesu itd. – ok. 13%,  cechy: jest aktywna, przeciwieństwo konsumpcjonizmu, jest zróżnicowane, nie goni za wygodą i pieniądzem.

Dwie kategorie:

1.Inteligencja techniczno-ekonomiczno-menagerską – symbol: komputer (społeczeństwo zwrócone jest na świat zewnętrzny, wiedza jest praktyczna, ma tworzyć wygody, pomaga osiągać wytyczone cele. Człowiek nieco zapomina o sobie. Społ., nie chcąc tracić dynamiki rozwoju, preferuje jednostki, które są świetne w technologii i zarządzaniu i świetnie zarabiają. Duże pieniądze są przeznaczane na  rozwój nowych technologii. Efekt jest bardzo dobry; dzięki tej inteligencji jakość życia w świecie zewnętrznym polepsza się).

Mimo osiągnięć pojawiają się zjawiska kryzysowe. Wynika to z tego, że ukształtowała się mentalność instrumentalna (chodzi tylko o to, jak upiększyć świat zewnętrzny). Nie wiemy jednak jak mamy te instrumenty używać: odp. dają ci, którzy mają głębszą więź z innymi ludźmi. Wzrasta ilość tego typu ludzi: milcząca rewolucja (człowiek potrzebuje wartości duchowych). Pojawiają się hasła umiarkowania, ograniczenia (konsumpcji, jazdy samochodem itp.):

2.Inteligencja życia – symbol: Ewangelia(ujmują człowieka całościowo, dostrzegają różne jego potrzeby i potrafią pomóc [potrzebę sensu życia, duchowego, transcendentalnego]; swoje życie osobiste łączą z życiem narodowym i państwowym, społecznym [odpowiedzialność społeczna]; nie biorą bezpośrednio udziału w procesach technicznej modernizacji i polepszania poziomu życia: mają komfort oceny z dystansu, obserwują; są bardzo zaangażowani lokalnie, znają środowisko, myślą globalnie a działają lokalnie; upominają się o principia etyczne [zasady etyczne są coraz ważniejsze]; duża część: wrażliwi na wartości religijne; bronią życia, umacniają je w różnych formach)

Tych klas nie możemy sobie przeciwstawiać – one się wzajemnie uzupełniają i obie są potrzebne.

judaizm

 RELIGIA PATRIARCHÓW

- Wyjście Abrahama z Ur, podróżował do Charanu, a stamtąd do ziemi Kanaan, gdzie urodził się Izaak (syn), ojciec Jakuba.

- Biblijne opis odnosci sie do spraw prywatnych, zaw. kilka aluzji do wydarzen publ., ale nie opowiada wydarzej z hist. powszechnej.

- Księga Rodzaju jako podstawowe źródło, refleksja religijna o okreslonym celu- pokazac poczatki Izraela i wierzen zwiazanych z bóstwe El.

- Zycie patriarchów: żyli w XIX w. pne. i byli lącznie z Amonitami. Okres patr. przesuwa sie na czas późnego brązu lub wczesnego żelaza. Opowiadania= przekaz tradycji. Patriarchowie jawia sie jako typologiczne prefiguracje, nierzadko eponimy (od imion) zwiaz. z miejscowościami należącymi do Judy.

Religia:

- jej rekonstrukcja możliwa tylko fragmentarycznie, nie była rozwinieta wg innych tradycji

- ufnosc i bezposredniosc wobec opiekunczego Boga ('Bogiem mojego/twojego ojca'), posiadano tradycję własnej przeszłości w ty wspolne bóstwa, ktore troszczylo sie o ludzi

- nie mozna nazwacm monoteizmem, jego centralnym elementem bylo skladanie ofiar ze zwierzat przez ojca z klanu

- religijnosc protoplastow Izraela okresla sie mianem mondatrii- kult oddawany jednego bostwu bez wykluczania istnienia innych (honoleizm), nie wiazali kultu z porami roku, miejscami etc

- narracja Rdz. akceptuje odrębnosc etniczną, podkreslajac ze przodkowie Izrela byli obcymi, nie z Kanaanu- podsumowujac- dzieje Patr. wyrażają świadomosc wspolnoty pod koniec okresu osiedlania sie ok 1000r. pne. Izrael- calosc z 12 plemion

RELIGIA OKRESU WYJŚCIA I ZAŚ. KANAANU

- Ks. Wyjścia- wiele historycznych watpliwosci, egipskie źr nie kwestionowaly pobytu Izraela w Egipcie

- proto-Izraelici w Egipcie za Ramzesa II w pol IIIw pne do ok 1175 pne za Ramzesa III

- Wydarzenia zwiazane z Mojżeszem: wyjscie z Egiptu, przejscie przez Morze Sitania, zawarcie przymierza z Bogiem pod Synajem, pobyt na pustyni

- charyzmatyczny Mojżesz pokazał im rodzinno-klanowego Boga ktory jest w stanie wyprowadzic ich z niewoli (Jahwe)

- przymierze pod Synajem- szczegolna umowa, zawierali je wladcy z sojuszniczymi panstwamizobowiazujac sie do wzajemnej pomocy lub p. wasalskimi (obrona za oddanie i lojalnosc). Jahwe nie wchodzil w bezposredni kontakt z osobami, lecz zwraca sie do ludu przez Mojzesza.

- Ks. Jozuego i Sędziow- znaczenie w rekonstrukcji zasiedlenia Kanaanu, czas ten to okres sędziow, powolanych w celu obrony szczepow zagrozonych niebezpieczenstwem najazdow, brak spojnych historycznych obrazów

Etapy podboju tych terenów:

- walki o miasta kananejskie Jerycho, Aj, Chosa

- pokojowa infiltracja

- powstanie wieśniaków

- wyłonienie sie Izraela sposrod nielicznych autochtonów

Życie hebrajczyków epoko żelaza I (1200-1100):

- ludnosc w wioskach

- cysterny na wode

- tarasy uprawne

- osady zwarte i samodzielne, izolowane

- rodzina-klan (beit-aw)

- wladza- starszyzna klonowa

- dowodca w chwili zagrozenia

Wierzenia i kult:

- przekaz biblijny idealistyczny

- bóg El

- pod wplywem przybyszów- utożsamianie El z Jahwe

- jahwizm

- sybole kultu (Arka Przymierza, miedziany wąż)

- sankturaria

- bemot=wyżyny na ktorych stawiano oltarze i stelle = aceny i drzewa= aszery

RELIGIA W PAŃSTWIE 12 POKOLEŃ

- przejscie od okresu sedziow- Samuel- namascil pierwszego gróla Saula

- czas chwaly na arenie miedzynarodowej

- powst. onarchii= zagrozenie wojenne ze str. Filistynów

- zjednoczone krolestwo X-IXw

- trzej królowe: Saul, Dawid, Salomon

- Izrael Polnocny i Judea południowa

1 i 2 ks. Samuelna i 1 i 2 ksiega królów

Saul:

- Izraem małym, nieznaczacym panstwem

- rolnicy i pasterze

- brak organizacji centralnej administracyjnej

- walka z Filistynami

Dawid:

- zdobycie Jerozolimy i ust. ja stolicą i przeniosł tam Arke

- religia Jahwe jako czynnik jednoczacy Judeę z Izraelem

- wykorzystal slabosc Egiptu i Asyrii

Salomon:

- urtwalil zdobycz ojca

- rozbudowal administrację

- przymierze z Egiptem

- handel (królowa Saba)

- budownictwo (Chasar, Gezer)

- swiatynia w Jerozolimie

- niezadolenie poddanych: podatki, obowiazkowa sluzba wojskowa, przyusowe roboty, kult innych bogów

- po jego smierci rozpad krolestwa, a podzial oslabil je

Achab:

- żona Izabel chciala aby Jahwe zastapily: MErkal i Aszera

- Eliasz i Elizeusz jako przeciwnicy

- widzieli pdostawe istnienia Izraela w: laskawosci JAhwe, odrzuceniu innych bogów, scislym przestrzeganiu prawa

- przepowiadali sad bozy

RELIGIA PROROKÓW PIERWSZEJ ŚWIĄTYNI

- czysty monoteizm (Izajasz)

- podzielenie krolestwa= okres dynamiczny

722 podboj Izraela przez Asyrie

585 podbój Judy przez Babilon

  

Ezachiasz:

- koniec VIII w Judzie

- obalił nielegalne sanktuaria

- zniszczyl balwochwalcze obiekty kultu

- centralizacja kultu w swiatyni jerozolimskiej

- wzmocnienie wladzy krolewskiej

Izajasz:

- prorok mejsański

- nawoływał do nawrócenia grzesznych narodów

- zapowiadal zagładę Izraela i Judy

- Bóg jako jedyne wybawienie

- piętnował złe obyczaje: pyche, zepsucie moralnie

Jozjasz:

- prorocy: Sofoniasz i Habakuk

- wspierali religijna odnowę Izraela

- odnialeznienie księgi Prawa- wpływ na reformę

- oczyscil swiatynie jerozolimska z poganskich przedmiotow

- zabronil wrozenia

- zniszczyl sanktuaria poganskie

Jeremiasz:

- prorok nawet po zburzeniu Jerozolimy

- piętnowal balwochwalstwo, synkretyzm religijny i brak wiary w Boga

- przeciwko przymierzom z Egiptem

- przepowiadał upadek jerozolimy i niewole babilonska

POWSTANIE JUDAIZMU W OKR. WYGNANIA BABILOŃSKIEGO I W CZASACH PERSKICH

- niewola babilonska 586-538

- odbudowa panstwa na przelomie VI i V

- reformy kultowe dzieki Ezdraszowi i Nehemiaszowi

- pierwszadeportacja 597 objela krola Jojakina

- II deportacja- przesiedlono 5-20% Judy

- po 586 populacja zmniejszyla sie o 40%, zostali rolnicy, rzeieslnicy, skrybowie, kapłani, prorocy

- w Babilonii wygnancy zachowali autonomie, mogli budowac domy, zakladac rodziny

- utrata niezawisłości politycznej zachwiala wyznawana wiarą w powszechne królowanie Jahwe

- nie mogli sprawowac kultu z powodu wygnania

- poszukiwanie przyczyn kleski doprowadzilo do nowego typu religijnosci- judaizmu, rozwinelo sie prawodawstwo

- Ezechiel- ojciec judaizmu prorok + duza rola kaplanow i pisarzy= straznicy tradycji religijnych

-> denteronomium- powtorzone prawo

- redagowanie na nowo ksiag na wygnaniu, spisuje sie policzenia prorokow

-> rabi-nauczyciel (bierze odpowiedzialnosc za przekazywanie tradycji i interpretacje)

- wygnanie dowiodlo ze zachowanie odrebnosci bylo mozliwe bez terytorium, religia izraela nie jest nierozerwalnie zwiazana z monarchią

RELIGIA JUDY PO DEKRECIE CYRUSA

- 538 Cyrus pozwolil im wrocic do ojczyzny, malo ich wracalo gdyz mieli domy w babilonii (przez 500lat byl osrodkiem zycia Ż)

- 520-515 II swiatynia w jerozolimie- odzyskali narodową swietosc, ale do zachowania religii potrzebna znajomosc Tory i przestrzeganie prawa

- wznoszono synagogi, domy nauki, studiowano Torę ustna i pisemna

- prorocy: Aggeusz i Zachariasz

- zadanie Ezdrasza: przekazanie Tory wszystkim ktorzy uwazali sie za zydów, reforma rodziny żydowskich- misja zgodna z polityką perską, uznającą prawo osobiste (nie bylo prawem imperialnym)

- Ezdrasz założył Kneset ha Gadol (Wielkie Zgromadz.)- studiowało i nauczało prawa

- dzieki prawu ukształtowała sie nowa i dobrze okreslona wspolnota zlozona z ludzi widzacych na niebie zobowiązania, ten jest zydem kto bierze na siebie ciezar prawa,religia z Torą w centrum

- oczekiwano na królestwo boże, do ktorego droga prowadzila przez boskie prawo

- Marzijah- namaszczony nie jest postacia co do człowieczenstwa, której mieliby watpliwosci, kazdy krol mial byc namaszczony tym samym znacz. co pierwsi krolowie izraela, idealny był tylko potomek rodu Dawida

WYZNAWCY W PALESTYNIE NA TLE PRZEMIAN POLITYCZNYCH NA WSCHODZIE

- wieki obejmujace okres Starego T. (słabo udokumentowany okres jesli chodzi o Biblie)

- w II wpne hisotryczne źródla zydowskie

- Vw nieco oswietka wydarzenia z Elefantyny

- IV tonie w zupelnym mroku

- teksty papirusowe w j. aramejskim pochodzące z 95-399 pne ok. obrady panstwa zydowskiego pod duchowym przywodztwem Ezdrasza i Nehemiasza

DIASPORA W ELEFANTYNIE

- wyspa nilu Elefantyna, swiatynia posiwecona hebrajskiemu bogu Jahu odmiana Jahwse, wybudowana przed 525 zburzona przez Egipcjan za namowa kaplanow lokalnego bosta Ahmuma przed 410 pne

- Jedaniasz: przywódca wspolnoty, zwracal sie do Bogoasza o pomoc w przebudowie swiatyni, uwazal ze kult jest zgodny z prawem zydowskim, uwazal ze to kult synkretyczny (jahwizm i kultu kanaanejskie), Juda w IV miala status zfederalizowanego panstwa, mogli bic monedy z napisem Jahud

- rozpoczal sie okres gdzie j. aramejski wypieral hebrajski jako codzienny, odczuwalny wplyw kultury perskiej, bicie monent wg wzorca attyckiego, greckie dziela przenikały do Judy

- 336 na tron wstapil Dawid III, zbieglo sie to z A. Macedonskim, A. Wielki odmienil zycie Judy, w 10 lat pokonal persów i odziedziczyl ich imperium a w 332 podbił Judę

Osiągnięcia:

-nowa kultura i język, Aleksandria jako osrodek kulturalny swiata hellenistycznego

- zydzi wybitni Zenon, Epikur, Archimedes

- 1mln zydow za czasow Ptolemeusza

- tłumaczenie Biblii, przyjmowanie j. greckiego, zetkniecie Jahwe z bogiem greckich filozofów

PRZESLADOWANIA W PALESTYNIE I POWSTANIE MACHEBAJSKIE

- konfrontacja sw. greckiego z antycznym, Izrael poza kręgiem wpływów

- próby narzucenia zydom greckiego stylu zycia spotykalo opor

- dynastia Selenkidów odebrała Judę Ptolemeuszowi i wcieliła ja w Syrię

- 167 Amtioch IV kazał przymusowo shellenizować Zydow, zakazla swietowania, wzniosl w Judei posiagi greckich bogow, niszczyl zwoje Tory a swiatynie w Jerozolimie poswiecil Zeusowi Olimpijskiemu

- 166 powstanie machabeuszy przygotowane przez: Judę Machabeusza, Szymona, JAna, Eleazara, Jonatana, zalezalo im na doprowadzeniu do odbudowy suwerennego panstwa, zalozyli nową dynastę hasmonejską; Szymon otrzymal tytul arcykaplana, podobnie jego syn Jan, panowali absolutnie

WOJNA ŻYD-RZYMSKA 66-70

-Iw po Chr- czas niepokoju i okr. fermentu społ. Powst o charakterze wojny domowe. Rzymianie dazyli do zachowania statusu quo i zach. pozycji arystokracji.

- uwazano ze ziemia swieta musi zostac oczyszczona z zarazy,zwierzchnictwo rzymian nad swiatynia i jej kultem oraz gorliwosc o torie wymogla niszczenie grzesznikow

- wybuch spowodowal prokurator Flonis, zabral ze swiatyni 17 talentow by wyrownac zaleglosci, zmuszony do ucieczki, nowe ugrupowiania rewolucyjne, przywodztwo przejela partia kaplanska artystokratyczna i Eleazar

- ugrupowanie przyćmione przez Sykkaryjczyków, jesienia 66 wkroczyli i zaatakowali Rzyian, wojna przeszla na Galilee i Samarie, pod wodza Wespazjadza opanowali cale terytorium JErozolimy, po morderstwie Nerona wstrzymano dzialania wojenne, Tytus syn Wespazjana głównodowodzacym, kazno placic zydom na utrzymanie swiatyni rzymskiej, nie zabrali jednak praw i nie przesladowali

- powst. wyniknelo z napiecia spolecznego, spekulacje nt konca swiata, przyczyny kleski: brak planu strategicznego, podzielenie powstancow, nieodpowiedni czas

PROBA PRZEZWYCIEZENIA KRYZYSU

- rabini jako najistotniejsza rola, wladze impreium po roku 70 probowaly przejac najwyzszy autorytet, gdy wybuchlo powst. wyksztalceni zydzi wiedzili o zagrozeniu przegrana twierdzili ze mozna jednak uratowac tradycje.

-70r Johannan bez Zakkaj wyjednal u wladz prawo utworzenia obok Jerozolimy miejsca studiów gdzie pisywano trafycje (Tannici)

- tam przeniosl sie SEnhendryn, ustalono kanon

- Juda ha-Nasi = Rabben ha-Kadosz doskona podsumowania redagujac misznę (6 porzadkow, ktore sa prawem calego zycia)

- idea legalizmu w Talmudzie złozonym z miszny i dwóch Gemar

FUNDAMENTY IDEOLOGII RABINICZNEJ

- 2jaka forma otrzymania Tory na Synaju przez Mojzesza, pisana zostala uzupelniona i poddana interpretacji

- dokonywano rabinizacji Biblii i sakralizacji hist. w zgodzie z tradycja o ustnej Torze

- przedstawili anachronicznie bohaterow jako studiujacych Tore w rabinicznym stylu, konieczne do umocnienia pozycji wobec reszty zydów

- mit o rabinicznej akademii w niebie, ideal o uniwersalnym zasiegu- studiowanie w jesziwy

- rabin nie tylko znal Tore ale przez czyny ja uosabiał, zachowanie rabi moglo byc traktowane jako argument prawniczy, talmudyczne powiedzenia,

- tannici i amoranicic uksztaltowali praktyki judaizmu celem jest przypomnienie i utrwalenei sakralnego wymiaru zycia ludzkiego

- wg zamknietych w talmudzie paradygmatów pokolenia zydow ksztaltowaly swa wiare i obyczajowosc

HASKALA

U progu epoki nowożytnej przed europejskimi Żydami stanęło nowe wyzwanie. Do tej pory zamknięci, odizolowani prawnie, obyczajowo i kulturalnie zaczęli integrować się ze społeczeństwem, wśród którego żyli. W ten sposób próbowano wytworzyć nową tożsamość, Żydów zasymilowanych do kultur krajów zamieszkania, posiadających prawa polityczne, dzięki którym mogli stać się pełnoprawnymi obywatelami krajów. Pod wpływem przeobrażeń zrodził się prąd kulturowy zwany haskalą, czyli żydowskim oświeceniem. Najważniejszym jego ośrodkiem był Berlin, gdzie zgromadzili się zwolennicy, nazywający siebie oświeconymi. Ojciec żydowskiego oświecenia, był tłumaczem, księgarzem i filozofem. Przetłumaczył on na język niemiecki Biblię Hebrajską. Twierdził, że czyni to po to by zachęcić młodzież żydowską do nauki języka niemieckiego. W innych pismach odnosił się do judaizmu, przekonując, że Bóg objawił Żydom Torę, a nie religię i, że Bóg wzywa ich do działania a nie do wierzenia. Nakazywał także dostosować się do obyczajów i porządku panującego w danym kraju. 
Niechęć tradycjonalistów 
Zwolennicy haskali głosili postulat zwolnienia Żydów z cywilizacyjnego i kulturowego getta, w jakim żyli od stuleci. Głosili konieczność świeckiego i nowoczesnego nauczania, w który ważną rolę miała odgrywać nauka obyczajów, oraz języka. Wzywali do modernizacji własnej kultury, obyczajów, strojów i języka. Emancypacja Żydów miała też polegać na ich produktywizacji, czyli podejmowaniu zawodów niezwiązanych z handlem i rzemiosłem, a na przykład z rolnictwem. Hasła haskali zdobyły jedynie wąskie uznanie w kręgach żydowskich, ale poza burżuazją i drobnomieszczaństwem nie cieszyły się popularnością. Zwolennicy chasydyzmu i judaizmu rabinicznego, odrzucali program haskali. To zdecydowało, że asymilacja i emancypacja przebiegała znacznie później i objęła znacznie mniejszą część ludności żydowskiej. Hasła haskali dotarły dopiero w XIX wieku. Przedstawiciele oświecenia, racjonaliści wierzyli, że źródłem zła jest ciemnota, że wraz z postępem Żydzi upodobnią się do innych obywateli. 
Szkoła rabinów, szkołą patriotów 
Ważnym ośrodkiem żydowskiego ruchu asymilacyjnego w XIX wieku, była Warszawa. Utworzono tu słynną Szkołę Rabinów, która miała kształcić lojalnych wobec państwa rosyjskiego rabinów i nauczycieli rządowych szkół elementarnych dla dzieci żydowskich. Wbrew intencji szybko stała się ona kuźnią patriotycznej inteligencji żydowskiej, która nie tylko działała na rzecz asymilacji Żydów, ale aktywnie poparła polskie dążenia niepodległościowe. Duże zasługi na polu asymilacji miał dyrektor tej szkoły Antoni Eisenbaum. Był on zwolennikiem asymilacji. Jego postawa i działania reformatorskie wywołały protesty ortodoksów Zarzucano mu także nieprzestrzeganie prawa religijnego w szkole. Po jego śmierci powodem wieloletniego sporu w środowisku warszawskich Żydów, było wystawienie na jego grobie pomnika z napisem w języku polskim. Był to pierwszy nagrobek na warszawskim cmentarzu Żydowskim. Asymilacja polskich Żydów trwała przez cały XIX wiek. Byli to ludzie, którzy wyszli z getta, którzy swój awans społeczny zawdzięczali zdobytemu wykształceniu i zerwaniu z tradycyjnymi obyczajami.

Syjonizm, ideologia odrodzenia narodowego Żydów i stworzenia własnego państwa w Palestynie. Żydowski ruch polityczny zapoczątkowany w 2. połowie XIX w. Jego powstanie zbiegło się z falą emigracji żydowskiej do Palestyny (tzw. pierwszą aliją) po pogromach Żydów w Rosji. Osadników wspierał baron E. de Rothschild, pożyczając pieniądze na zakup ziemi od Arabów, na sprzęt rolniczy, tworząc zakłady pracy.

Terminu syjonizm pierwszy użył w 1890 N. Birnbaum w swoim piśmieSelbstemanzipation. W 1882 L. Pinsker głosił ideę samowyzwolenia się Żydów europejskich przez emigrację, działające zaś głównie w Rosji i Rumunii grupy tzw. Miłośników Syjonu jedyną szansę zachowania narodowej odrębności upatrywały w powrocie do Ziemi Obiecanej.

Program syjonizmu nawoływał do odrodzenia narodowego i utworzenia państwa żydowskiego w Palestynie. W 2. poł. XIX w. powstała tam pierwsza żydowska wieś - Petach Tikwa, czyli Brama Nadziei, w latach 90. istniało już 17 osiedli rolniczych. W 1884 zaczął ukazywać się w Wiedniu dwutygodnik Selbstemanzipation, propagujący emigrację do Palestyny.

Teoretykiem syjonizmu był wiedeński publicysta Th. Herzl (1860-1904). W 1897 powołano na zjeździe w Bazylei (I Kongres Syjonistyczny) Światową Organizację Syjonistyczną. W 1901 utworzono specjalny fundusz gromadzący środki na wykup ziemi w Palestynie. Tendencje te spotkały się z krytyką Żydów ortodoksyjnych i zasymilowanych.

Ogromne znaczenie miała dla syjonizmu Deklaracja Balfoura z 1917. Obiecywano w niej poparcie Wielkiej Brytanii dla tworzenia w Palestynie żydowskiego ośrodka narodowego. W 1948 powstało Państwo Izraelzamieszkane w tymże roku przez 650 tys. Żydów. Od tego czasu nazwą ruchu syjonistycznego określa się te organizacje, które popierają Państwo Izrael oraz wspomagają emigrację żydowską do Izraela.

Pod wpływem ZSRR i krajów bloku komunistycznego (bezwzględnie zwalczających syjonizm i popierających stronę arabską w jej konflikcie z Izraelem) w 1975 Zgromadzenie Ogólne ONZ podjęło uchwałę potępiającą syjonizm jako formę "rasizmu i dyskryminacji rasowej" (potępiona przez Watykan). Uchwała ta została uchylona dopiero w 1992.

chasydyzm (z hebr. "chasid" - pobożny), żydowski ruch religijno-społeczny w łonie judaizmu.

1) chasydyzm starożytny rozwijał się od końca III w. p.n.e., jego celem była walka z narastającymi tendencjami hellenizacyjnymi wśród Żydów. Chasydzi zdecydowanie przeciwstawili się antyjudaistycznym zarządzeniom króla Antiocha IV Epifanesa, płacąc za to w wielu przypadkach męczeńską śmiercią.
Poparli początkowo powstanie Machabeuszy, później - widząc, że nie przynosi ono oczekiwanej odnowy religijnej narodu - otwarcie ich krytykowali. Świątynię Jerozolimską uznawali za zbeszczeszczoną, podważyli też prawomocność pełnienia urzędu arcykapłana przez tych, którzy nie byli potomkami Sadoka.
Zapowiadali nadejście Mesjasza-kapłana, oprócz oczekiwanego przez wszystkich Żydów Mesjasza z rodu Dawida. Po śmierci Judy Machabeusza dokonał się podział chazydyzmu. Przedstawiciele skrzydła radykalnego odłączyli się od oficjalnego kultu świątynnego, tworząc ruch całkowicie niezależny, który prawdopodobnie dał początek wspólnocie z Qumran. Skrzydło liberalne przekształciło się w ugrupowanie faryzeuszy.

2) chasydyzm nowożytny powstał w XVIII w. na Podolu z inspiracji Baal Szem Towa i rozpowszechnił się szybko w krajach Europy Wschodniej. Stanowił protest przeciw sformalizowanemu judaizmowi rabinicznemu, czerpał z żydowskiej tradycji mistycznej, kabały i sabataizmu (Sabataj Cwi).
W swojej wizji wiary eksponował jej wymiar osobisty oraz spontaniczność i radość. Podkreślając wszechobecność Boga, wskazywał, że służy mu się nie tylko poprzez wypełnianie Prawa i modlitwę w synagodze, ale każdą czynnością, pracą, zabawą (np. tańcem czy śpiewem), jeśli towarzyszy temu właściwa, pobożna intencja. Wg chasydów człowiek mógł zbliżyć się do Boga bez względu na swoje przymioty intelektualne i wiedzę. Specjalne znaczenie przypisywano w chasydyzmie osobie cadyka. Po okresie kontrowersji chasydyzm i tradycyjny nurt rabiniczny zbliżyły się w obliczu haskali.

Wśród narodu żydowskiego ze względów religijnych współcześnie wyróżniamy kilka odłamów religii, które tworzą odrębne gminy. Zdarza się, że połączone tworzą związki, pod przewodnictwem rabina. Wszystkie poniżej przedstawione odłamy judaizmu stanowią tradycję religijną narodu żydowskiego. Do wspomnianych odłamów należą:

• Chasydyzm,
• Haredim,
• Ortodoksja nowoczesna,
• Judaizm reformowany,
• Judaizm konserwatywny,
• Falasze.

Chasydyzm – jest nurtem ortodoksyjnym, stworzonym przez Baal Szem Towa (właściwie Izrael Ben Eliezer, żyjącego w latach 1700 – 1760). Według Chasydów najważniejsze

w religii jest wypełnianie rytuałów, pobożność oraz radość służenia Bogu. Chasydzi skupiają się wokół charyzmatycznego przywódcy, nazywanego cadykiem, jest on pośrednikiem pomiędzy nimi, a Bogiem, uczy ludzi nawiązywania właściwych relacji Bóg – człowiek. Cadyk często zajmują się dociekaniami kabalistycznymi. Ruch Chasydów powstał na terenie dzisiejszej Ukrainy, Polski i Białorusi, dziś najsilniej występuje w Stanach Zjednoczonych i Izraelu, co ma związek z eksterminacją Żydów podczas II wojny światowej i ucieczką przed holokaustem. Najpopularniejsi są Chasydzi bracławscy i samarscy.

Haredim (judaizm ultraortodoksyjny) – jest negatywnie nastawiony do wszelkich zmian

i postępu kulturalnego, jego członkowie uznają zasadę „Wszystko co nowe, jest przez Torę zakazane”. Członkowie judaizmu ultraortodoksyjnego ograniczają się do minimalnego kontaktu ze światem zewnętrznym, na rzecz praktykowania tradycyjnych norm obyczajowych i religijnych. Członkowie judaizm ultraortodoksyjny tworzą miejsca odosobnienia, swoiste getta, w których poddają się praktyce religijnej. Członkowie tego odłamu ubierają się w tradycyjny strój XIX wieczny tj.: czarne chałaty (długi płaszcz), białe koszule bez krawata, kapelusze lub jarmułki, nie noszą krótko obciętych włosów z pejsami (peyot), ani brody. Menu Żydów ultraortodoksyjnych składa się wyłącznie z pożywienia koszernego. Niektórzy członkowie nie uznają państwa Izrael, jako przejaw bałwochwalstwa i sprzeczne z zasadami Biblii.

Ortodoksja nowoczesna (neoortodoksja), nazywana też aszkenazyjską, została stworzona przez rabina z Frankfurtu - Rafaela Hirscha w XIX wieku, który kierował się hasłem „Prawo z miejscowymi zwyczajami”. Ten rodzaj judaizmu zmierza do pogodzenia judaizmu ortodoksyjnego ze współczesną kulturą, nauką i społeczeństwem. Członkowie neoortodoksji poszukują kompromisu pomiędzy zasadami społecznymi, a religią oraz tym co dyktuje im życie współczesne. Dlatego nie noszą tradycyjnych strojów, chodzą ogoleni, nie izolują się od świata zewnętrznego. Wspomnianego kompromisu poszukują również pomiędzy prawem religii żydowskiej, a własnym życiem zawodowym. Uczęszczają do synagogi, w miarę możliwości przestrzegają potraw koszernych. Współcześnie na terenie Izraela przyjęto ortodoksję nowoczesną jako religię państwową, urzędową z jednym (z dwóch) Naczelnych Rabinów Izraela. Ze względów różnic liturgicznych wyodrębniły się dwa odłamy ortodoksji: aszkenazyjska oraz sefardyjska, dlatego na czele wspólnoty stoi dwóch naczelnych rabinów Izraela. Sefardyjczykami nazywani są potomkowie Żydów hiszpańskich (wypędzonych w 1492 r.), a także portugalskich i włoskich. Często o ortodoksyjności współczesnych Żydów świadczy jedynie przynależność do ortodoksyjnej świątyni bez praktyk religijnych . Ten odłam judaizmu zdominował współczesnych Żydów z wyjątkiem USA (0,6 mln Żydów ortodoksyjnych).W Warszawie synagoga im. Rywki i Zalmana Nożyków, jest synagogą ortodoksyjną podobnie ortodoksyjni są wszyscy rabini zatrudnieni w chwili obecnej przez Związek Gmin Wyznaniowych w Rzeczypospolitej Polskiej. Członkiem gminy może zostać każdy, kto udowodni, że przynajmniej jedno z dziadków było Żydem.

Judaizm reformowany (postępowy) - powstał w XIX wieku w Niemczech, następnie został rozpowszechniony w USA (dziś żyje ich 1,3 mln). Początki tego odłamu religii judaistycznej związane są z reformą liturgiczną Izraela Jacobsona w 1810 roku, która to wprowadziła do liturgii śpiewy hymnów w języku niemieckim, krótsze modlitwy oraz muzykę organową. Judaizm reformowany uznaje tradycję za historyczną i podlegającą reformą, dlatego np.: uznajerównoprawnie kobiet w liturgii, pozwala na dowolna interpretację przepisów koszerności i obchodzeniu szabatu. Jako jedni z nielicznych, zwolennicy judaizmu reformowanego odrzucają mesjanizm narodu żydowskiego, nazywając się często Polakami, Amerykanami, czy Francuzami uznającymi jedynie żydowskie wyznanie nie narodowość. Żydzi reformowani stosują mniej uciążliwe zasady przejścia na judaizm niż pozostali. Najliczniejsze grupy judaizmu reformowanego można dziś spotkać na terenie USA i Wielkiej Brytanii (tam również występuje judaizm liberalny), najmniej licznie występują w Izraelu .

Judaizm konserwatywny (masorati) – powstał w XIX wieku, dzięki rabinowi reformowanemu Zachariaszowi Frenklowi. Łączy w sobie pośrednio elementy judaizmem ortodoksyjnym i reformowanym. Opowiadający się za utrzymaniem języka hebrajskiego

w liturgii, przestrzeganiem szabatu oraz koszernego menu. Najwięcej zwolenników judaizmu konserwatywnego znajduje się na terenie USA, osiągnęli oni liczbę 1,3 mln. TamtejszaZjednoczona Synagoga Ameryki należąca do nurtu konserwatywnego jest najliczniejsza pod względem liczby synagog. Równie duża liczba zwolenników tego odłamu znajduje się w Wielkiej Brytanii.

Falasza (Falaszowie, Fedaszowie), sami nazywają się Beta Izrael – są potomkami zjudaizowanych osadników pochodzenia etiopskiego. Wyznają zasady judaizmu, bez języka hebrajskiego w liturgii (tam stosuję etiopski język gyyz). W wyniku operacji wojskowych w 1984 roku i 1991, zostali uchronieni od śmierci głodowej oraz etiopskiej wojny domowej

i przewiezieni do państwa Izrael.

Inne formy judaizmu występującego współcześnie to np.

• judaizm karaimski,
• judaizm mesjanistyczny,
• judaizm liberalny,
• judaizm humanistyczny .

Judaizm karaimski powstał w 767 roku naszej ery, w wyniku działalności rabina Anana ben Dawida. Ten odłam judaizmu odrzuca Talmud, w zamian za rygorystyczną interpretację BibliiMojżesz jest uznawany za największego proroka („głowę” wszystkich proroków), lecz wielkim uznaniem cieszą się także księgi Izajasza i Jeremiasza. Według rabinów izraelskich, Karaimom przysługuje Prawo Powrotu, chociaż ortodoksi traktują ich jako mamzerów (wśród Żydów termin ten jest jednoznaczny ze słowem bękart). Życie religijne reguluje „rada mędrców”, wierni spotykają się w tzw. kenesach. Według religii karaimskiej podstawy wiary są zawarte w Dekalogu oraz Dziesięciu Artykułach Wiary. Oto one :

• Wszechmocny Bóg istnieje odwiecznie.
• Jedność i potęga boska nie mogą być przyrównane do żadnej istoty i są niepojętne dla rozumu ludzkiego.
• Wszystko co istnieje, od aniołów począwszy, a na najniższych istotach skończywszy zostało stworzone przez Boga.
• Opatrzność Boża czuwa nad każdą istotą.
• Bóg natchnął duchem proroczym Mojżesza i przez niego zesłał prawo.
• Pięcioksięgu ani zawartych w nim Dziesięciorga Przykazań nie można zmienić ani uzupełnić.
• Prorocy zawsze byli natchnieni duchem Bożym.
• Bóg wyznaczył każdemu człowiekowi nagrodę i karę podług zasług i przewinień jego.
• Wskrzeszenie zmarłych nastąpi w dniu Sądu Ostatecznego.
• Bóg wybawi świat poprzez zesłanie Mesjasza.

Judaizm mesjanistyczny (Judeochrześcijaństwo) – nie jest uznawany przez wspomniane powyżej odłamy judaizmu, a jego członkowie uważają się za spadkobierców starożytnych nazarejczyków. Żydzi mesjanistyczni łączą stosowanie prawa żydowskiego z chrześcijańskim. Judeochrześcijaństwo liczy wiele grupek (największa z nich - Jews for Jesus) zyskał sobie popularność w Stanach Zjednoczonych. Obecnie na świecie istnieje około pięćdziesiąt mesjanistycznych kongregacji i synagog.

Judaizm liberalny – występuję na terenie wielkiej Brytanii od początków XX wieku, jest odmianą judaizmu reformowanego. Wspólnie z reformatorami tworzy on organizację pod nazwą - Union of Liberal and Progressive Synagogues (ULPS). Judaizm liberalny grupuje około 25% żydowskiej populacji w Anglii, zbliżając się w poglądach do niemieckich i amerykańskich wspólnot. Judaizm liberalny popiera program politycznego syjonizmu.

Judaizm humanistyczny – tym pojęciem definiuje się nie – teistyczną (pozbawioną boga) formę judaizmu. Często odnajduje ona swoje odniesienie do kultury narodu żydowskiego. Według tego rodzaju judaizmu odkrywanie prawdy powinno się oprzeć na rozumie, nie wierze.