judaizm

 RELIGIA PATRIARCHÓW

- Wyjście Abrahama z Ur, podróżował do Charanu, a stamtąd do ziemi Kanaan, gdzie urodził się Izaak (syn), ojciec Jakuba.

- Biblijne opis odnosci sie do spraw prywatnych, zaw. kilka aluzji do wydarzen publ., ale nie opowiada wydarzej z hist. powszechnej.

- Księga Rodzaju jako podstawowe źródło, refleksja religijna o okreslonym celu- pokazac poczatki Izraela i wierzen zwiazanych z bóstwe El.

- Zycie patriarchów: żyli w XIX w. pne. i byli lącznie z Amonitami. Okres patr. przesuwa sie na czas późnego brązu lub wczesnego żelaza. Opowiadania= przekaz tradycji. Patriarchowie jawia sie jako typologiczne prefiguracje, nierzadko eponimy (od imion) zwiaz. z miejscowościami należącymi do Judy.

Religia:

- jej rekonstrukcja możliwa tylko fragmentarycznie, nie była rozwinieta wg innych tradycji

- ufnosc i bezposredniosc wobec opiekunczego Boga ('Bogiem mojego/twojego ojca'), posiadano tradycję własnej przeszłości w ty wspolne bóstwa, ktore troszczylo sie o ludzi

- nie mozna nazwacm monoteizmem, jego centralnym elementem bylo skladanie ofiar ze zwierzat przez ojca z klanu

- religijnosc protoplastow Izraela okresla sie mianem mondatrii- kult oddawany jednego bostwu bez wykluczania istnienia innych (honoleizm), nie wiazali kultu z porami roku, miejscami etc

- narracja Rdz. akceptuje odrębnosc etniczną, podkreslajac ze przodkowie Izrela byli obcymi, nie z Kanaanu- podsumowujac- dzieje Patr. wyrażają świadomosc wspolnoty pod koniec okresu osiedlania sie ok 1000r. pne. Izrael- calosc z 12 plemion

RELIGIA OKRESU WYJŚCIA I ZAŚ. KANAANU

- Ks. Wyjścia- wiele historycznych watpliwosci, egipskie źr nie kwestionowaly pobytu Izraela w Egipcie

- proto-Izraelici w Egipcie za Ramzesa II w pol IIIw pne do ok 1175 pne za Ramzesa III

- Wydarzenia zwiazane z Mojżeszem: wyjscie z Egiptu, przejscie przez Morze Sitania, zawarcie przymierza z Bogiem pod Synajem, pobyt na pustyni

- charyzmatyczny Mojżesz pokazał im rodzinno-klanowego Boga ktory jest w stanie wyprowadzic ich z niewoli (Jahwe)

- przymierze pod Synajem- szczegolna umowa, zawierali je wladcy z sojuszniczymi panstwamizobowiazujac sie do wzajemnej pomocy lub p. wasalskimi (obrona za oddanie i lojalnosc). Jahwe nie wchodzil w bezposredni kontakt z osobami, lecz zwraca sie do ludu przez Mojzesza.

- Ks. Jozuego i Sędziow- znaczenie w rekonstrukcji zasiedlenia Kanaanu, czas ten to okres sędziow, powolanych w celu obrony szczepow zagrozonych niebezpieczenstwem najazdow, brak spojnych historycznych obrazów

Etapy podboju tych terenów:

- walki o miasta kananejskie Jerycho, Aj, Chosa

- pokojowa infiltracja

- powstanie wieśniaków

- wyłonienie sie Izraela sposrod nielicznych autochtonów

Życie hebrajczyków epoko żelaza I (1200-1100):

- ludnosc w wioskach

- cysterny na wode

- tarasy uprawne

- osady zwarte i samodzielne, izolowane

- rodzina-klan (beit-aw)

- wladza- starszyzna klonowa

- dowodca w chwili zagrozenia

Wierzenia i kult:

- przekaz biblijny idealistyczny

- bóg El

- pod wplywem przybyszów- utożsamianie El z Jahwe

- jahwizm

- sybole kultu (Arka Przymierza, miedziany wąż)

- sankturaria

- bemot=wyżyny na ktorych stawiano oltarze i stelle = aceny i drzewa= aszery

RELIGIA W PAŃSTWIE 12 POKOLEŃ

- przejscie od okresu sedziow- Samuel- namascil pierwszego gróla Saula

- czas chwaly na arenie miedzynarodowej

- powst. onarchii= zagrozenie wojenne ze str. Filistynów

- zjednoczone krolestwo X-IXw

- trzej królowe: Saul, Dawid, Salomon

- Izrael Polnocny i Judea południowa

1 i 2 ks. Samuelna i 1 i 2 ksiega królów

Saul:

- Izraem małym, nieznaczacym panstwem

- rolnicy i pasterze

- brak organizacji centralnej administracyjnej

- walka z Filistynami

Dawid:

- zdobycie Jerozolimy i ust. ja stolicą i przeniosł tam Arke

- religia Jahwe jako czynnik jednoczacy Judeę z Izraelem

- wykorzystal slabosc Egiptu i Asyrii

Salomon:

- urtwalil zdobycz ojca

- rozbudowal administrację

- przymierze z Egiptem

- handel (królowa Saba)

- budownictwo (Chasar, Gezer)

- swiatynia w Jerozolimie

- niezadolenie poddanych: podatki, obowiazkowa sluzba wojskowa, przyusowe roboty, kult innych bogów

- po jego smierci rozpad krolestwa, a podzial oslabil je

Achab:

- żona Izabel chciala aby Jahwe zastapily: MErkal i Aszera

- Eliasz i Elizeusz jako przeciwnicy

- widzieli pdostawe istnienia Izraela w: laskawosci JAhwe, odrzuceniu innych bogów, scislym przestrzeganiu prawa

- przepowiadali sad bozy

RELIGIA PROROKÓW PIERWSZEJ ŚWIĄTYNI

- czysty monoteizm (Izajasz)

- podzielenie krolestwa= okres dynamiczny

722 podboj Izraela przez Asyrie

585 podbój Judy przez Babilon

  

Ezachiasz:

- koniec VIII w Judzie

- obalił nielegalne sanktuaria

- zniszczyl balwochwalcze obiekty kultu

- centralizacja kultu w swiatyni jerozolimskiej

- wzmocnienie wladzy krolewskiej

Izajasz:

- prorok mejsański

- nawoływał do nawrócenia grzesznych narodów

- zapowiadal zagładę Izraela i Judy

- Bóg jako jedyne wybawienie

- piętnował złe obyczaje: pyche, zepsucie moralnie

Jozjasz:

- prorocy: Sofoniasz i Habakuk

- wspierali religijna odnowę Izraela

- odnialeznienie księgi Prawa- wpływ na reformę

- oczyscil swiatynie jerozolimska z poganskich przedmiotow

- zabronil wrozenia

- zniszczyl sanktuaria poganskie

Jeremiasz:

- prorok nawet po zburzeniu Jerozolimy

- piętnowal balwochwalstwo, synkretyzm religijny i brak wiary w Boga

- przeciwko przymierzom z Egiptem

- przepowiadał upadek jerozolimy i niewole babilonska

POWSTANIE JUDAIZMU W OKR. WYGNANIA BABILOŃSKIEGO I W CZASACH PERSKICH

- niewola babilonska 586-538

- odbudowa panstwa na przelomie VI i V

- reformy kultowe dzieki Ezdraszowi i Nehemiaszowi

- pierwszadeportacja 597 objela krola Jojakina

- II deportacja- przesiedlono 5-20% Judy

- po 586 populacja zmniejszyla sie o 40%, zostali rolnicy, rzeieslnicy, skrybowie, kapłani, prorocy

- w Babilonii wygnancy zachowali autonomie, mogli budowac domy, zakladac rodziny

- utrata niezawisłości politycznej zachwiala wyznawana wiarą w powszechne królowanie Jahwe

- nie mogli sprawowac kultu z powodu wygnania

- poszukiwanie przyczyn kleski doprowadzilo do nowego typu religijnosci- judaizmu, rozwinelo sie prawodawstwo

- Ezechiel- ojciec judaizmu prorok + duza rola kaplanow i pisarzy= straznicy tradycji religijnych

-> denteronomium- powtorzone prawo

- redagowanie na nowo ksiag na wygnaniu, spisuje sie policzenia prorokow

-> rabi-nauczyciel (bierze odpowiedzialnosc za przekazywanie tradycji i interpretacje)

- wygnanie dowiodlo ze zachowanie odrebnosci bylo mozliwe bez terytorium, religia izraela nie jest nierozerwalnie zwiazana z monarchią

RELIGIA JUDY PO DEKRECIE CYRUSA

- 538 Cyrus pozwolil im wrocic do ojczyzny, malo ich wracalo gdyz mieli domy w babilonii (przez 500lat byl osrodkiem zycia Ż)

- 520-515 II swiatynia w jerozolimie- odzyskali narodową swietosc, ale do zachowania religii potrzebna znajomosc Tory i przestrzeganie prawa

- wznoszono synagogi, domy nauki, studiowano Torę ustna i pisemna

- prorocy: Aggeusz i Zachariasz

- zadanie Ezdrasza: przekazanie Tory wszystkim ktorzy uwazali sie za zydów, reforma rodziny żydowskich- misja zgodna z polityką perską, uznającą prawo osobiste (nie bylo prawem imperialnym)

- Ezdrasz założył Kneset ha Gadol (Wielkie Zgromadz.)- studiowało i nauczało prawa

- dzieki prawu ukształtowała sie nowa i dobrze okreslona wspolnota zlozona z ludzi widzacych na niebie zobowiązania, ten jest zydem kto bierze na siebie ciezar prawa,religia z Torą w centrum

- oczekiwano na królestwo boże, do ktorego droga prowadzila przez boskie prawo

- Marzijah- namaszczony nie jest postacia co do człowieczenstwa, której mieliby watpliwosci, kazdy krol mial byc namaszczony tym samym znacz. co pierwsi krolowie izraela, idealny był tylko potomek rodu Dawida

WYZNAWCY W PALESTYNIE NA TLE PRZEMIAN POLITYCZNYCH NA WSCHODZIE

- wieki obejmujace okres Starego T. (słabo udokumentowany okres jesli chodzi o Biblie)

- w II wpne hisotryczne źródla zydowskie

- Vw nieco oswietka wydarzenia z Elefantyny

- IV tonie w zupelnym mroku

- teksty papirusowe w j. aramejskim pochodzące z 95-399 pne ok. obrady panstwa zydowskiego pod duchowym przywodztwem Ezdrasza i Nehemiasza

DIASPORA W ELEFANTYNIE

- wyspa nilu Elefantyna, swiatynia posiwecona hebrajskiemu bogu Jahu odmiana Jahwse, wybudowana przed 525 zburzona przez Egipcjan za namowa kaplanow lokalnego bosta Ahmuma przed 410 pne

- Jedaniasz: przywódca wspolnoty, zwracal sie do Bogoasza o pomoc w przebudowie swiatyni, uwazal ze kult jest zgodny z prawem zydowskim, uwazal ze to kult synkretyczny (jahwizm i kultu kanaanejskie), Juda w IV miala status zfederalizowanego panstwa, mogli bic monedy z napisem Jahud

- rozpoczal sie okres gdzie j. aramejski wypieral hebrajski jako codzienny, odczuwalny wplyw kultury perskiej, bicie monent wg wzorca attyckiego, greckie dziela przenikały do Judy

- 336 na tron wstapil Dawid III, zbieglo sie to z A. Macedonskim, A. Wielki odmienil zycie Judy, w 10 lat pokonal persów i odziedziczyl ich imperium a w 332 podbił Judę

Osiągnięcia:

-nowa kultura i język, Aleksandria jako osrodek kulturalny swiata hellenistycznego

- zydzi wybitni Zenon, Epikur, Archimedes

- 1mln zydow za czasow Ptolemeusza

- tłumaczenie Biblii, przyjmowanie j. greckiego, zetkniecie Jahwe z bogiem greckich filozofów

PRZESLADOWANIA W PALESTYNIE I POWSTANIE MACHEBAJSKIE

- konfrontacja sw. greckiego z antycznym, Izrael poza kręgiem wpływów

- próby narzucenia zydom greckiego stylu zycia spotykalo opor

- dynastia Selenkidów odebrała Judę Ptolemeuszowi i wcieliła ja w Syrię

- 167 Amtioch IV kazał przymusowo shellenizować Zydow, zakazla swietowania, wzniosl w Judei posiagi greckich bogow, niszczyl zwoje Tory a swiatynie w Jerozolimie poswiecil Zeusowi Olimpijskiemu

- 166 powstanie machabeuszy przygotowane przez: Judę Machabeusza, Szymona, JAna, Eleazara, Jonatana, zalezalo im na doprowadzeniu do odbudowy suwerennego panstwa, zalozyli nową dynastę hasmonejską; Szymon otrzymal tytul arcykaplana, podobnie jego syn Jan, panowali absolutnie

WOJNA ŻYD-RZYMSKA 66-70

-Iw po Chr- czas niepokoju i okr. fermentu społ. Powst o charakterze wojny domowe. Rzymianie dazyli do zachowania statusu quo i zach. pozycji arystokracji.

- uwazano ze ziemia swieta musi zostac oczyszczona z zarazy,zwierzchnictwo rzymian nad swiatynia i jej kultem oraz gorliwosc o torie wymogla niszczenie grzesznikow

- wybuch spowodowal prokurator Flonis, zabral ze swiatyni 17 talentow by wyrownac zaleglosci, zmuszony do ucieczki, nowe ugrupowiania rewolucyjne, przywodztwo przejela partia kaplanska artystokratyczna i Eleazar

- ugrupowanie przyćmione przez Sykkaryjczyków, jesienia 66 wkroczyli i zaatakowali Rzyian, wojna przeszla na Galilee i Samarie, pod wodza Wespazjadza opanowali cale terytorium JErozolimy, po morderstwie Nerona wstrzymano dzialania wojenne, Tytus syn Wespazjana głównodowodzacym, kazno placic zydom na utrzymanie swiatyni rzymskiej, nie zabrali jednak praw i nie przesladowali

- powst. wyniknelo z napiecia spolecznego, spekulacje nt konca swiata, przyczyny kleski: brak planu strategicznego, podzielenie powstancow, nieodpowiedni czas

PROBA PRZEZWYCIEZENIA KRYZYSU

- rabini jako najistotniejsza rola, wladze impreium po roku 70 probowaly przejac najwyzszy autorytet, gdy wybuchlo powst. wyksztalceni zydzi wiedzili o zagrozeniu przegrana twierdzili ze mozna jednak uratowac tradycje.

-70r Johannan bez Zakkaj wyjednal u wladz prawo utworzenia obok Jerozolimy miejsca studiów gdzie pisywano trafycje (Tannici)

- tam przeniosl sie SEnhendryn, ustalono kanon

- Juda ha-Nasi = Rabben ha-Kadosz doskona podsumowania redagujac misznę (6 porzadkow, ktore sa prawem calego zycia)

- idea legalizmu w Talmudzie złozonym z miszny i dwóch Gemar

FUNDAMENTY IDEOLOGII RABINICZNEJ

- 2jaka forma otrzymania Tory na Synaju przez Mojzesza, pisana zostala uzupelniona i poddana interpretacji

- dokonywano rabinizacji Biblii i sakralizacji hist. w zgodzie z tradycja o ustnej Torze

- przedstawili anachronicznie bohaterow jako studiujacych Tore w rabinicznym stylu, konieczne do umocnienia pozycji wobec reszty zydów

- mit o rabinicznej akademii w niebie, ideal o uniwersalnym zasiegu- studiowanie w jesziwy

- rabin nie tylko znal Tore ale przez czyny ja uosabiał, zachowanie rabi moglo byc traktowane jako argument prawniczy, talmudyczne powiedzenia,

- tannici i amoranicic uksztaltowali praktyki judaizmu celem jest przypomnienie i utrwalenei sakralnego wymiaru zycia ludzkiego

- wg zamknietych w talmudzie paradygmatów pokolenia zydow ksztaltowaly swa wiare i obyczajowosc

HASKALA

U progu epoki nowożytnej przed europejskimi Żydami stanęło nowe wyzwanie. Do tej pory zamknięci, odizolowani prawnie, obyczajowo i kulturalnie zaczęli integrować się ze społeczeństwem, wśród którego żyli. W ten sposób próbowano wytworzyć nową tożsamość, Żydów zasymilowanych do kultur krajów zamieszkania, posiadających prawa polityczne, dzięki którym mogli stać się pełnoprawnymi obywatelami krajów. Pod wpływem przeobrażeń zrodził się prąd kulturowy zwany haskalą, czyli żydowskim oświeceniem. Najważniejszym jego ośrodkiem był Berlin, gdzie zgromadzili się zwolennicy, nazywający siebie oświeconymi. Ojciec żydowskiego oświecenia, był tłumaczem, księgarzem i filozofem. Przetłumaczył on na język niemiecki Biblię Hebrajską. Twierdził, że czyni to po to by zachęcić młodzież żydowską do nauki języka niemieckiego. W innych pismach odnosił się do judaizmu, przekonując, że Bóg objawił Żydom Torę, a nie religię i, że Bóg wzywa ich do działania a nie do wierzenia. Nakazywał także dostosować się do obyczajów i porządku panującego w danym kraju. 
Niechęć tradycjonalistów 
Zwolennicy haskali głosili postulat zwolnienia Żydów z cywilizacyjnego i kulturowego getta, w jakim żyli od stuleci. Głosili konieczność świeckiego i nowoczesnego nauczania, w który ważną rolę miała odgrywać nauka obyczajów, oraz języka. Wzywali do modernizacji własnej kultury, obyczajów, strojów i języka. Emancypacja Żydów miała też polegać na ich produktywizacji, czyli podejmowaniu zawodów niezwiązanych z handlem i rzemiosłem, a na przykład z rolnictwem. Hasła haskali zdobyły jedynie wąskie uznanie w kręgach żydowskich, ale poza burżuazją i drobnomieszczaństwem nie cieszyły się popularnością. Zwolennicy chasydyzmu i judaizmu rabinicznego, odrzucali program haskali. To zdecydowało, że asymilacja i emancypacja przebiegała znacznie później i objęła znacznie mniejszą część ludności żydowskiej. Hasła haskali dotarły dopiero w XIX wieku. Przedstawiciele oświecenia, racjonaliści wierzyli, że źródłem zła jest ciemnota, że wraz z postępem Żydzi upodobnią się do innych obywateli. 
Szkoła rabinów, szkołą patriotów 
Ważnym ośrodkiem żydowskiego ruchu asymilacyjnego w XIX wieku, była Warszawa. Utworzono tu słynną Szkołę Rabinów, która miała kształcić lojalnych wobec państwa rosyjskiego rabinów i nauczycieli rządowych szkół elementarnych dla dzieci żydowskich. Wbrew intencji szybko stała się ona kuźnią patriotycznej inteligencji żydowskiej, która nie tylko działała na rzecz asymilacji Żydów, ale aktywnie poparła polskie dążenia niepodległościowe. Duże zasługi na polu asymilacji miał dyrektor tej szkoły Antoni Eisenbaum. Był on zwolennikiem asymilacji. Jego postawa i działania reformatorskie wywołały protesty ortodoksów Zarzucano mu także nieprzestrzeganie prawa religijnego w szkole. Po jego śmierci powodem wieloletniego sporu w środowisku warszawskich Żydów, było wystawienie na jego grobie pomnika z napisem w języku polskim. Był to pierwszy nagrobek na warszawskim cmentarzu Żydowskim. Asymilacja polskich Żydów trwała przez cały XIX wiek. Byli to ludzie, którzy wyszli z getta, którzy swój awans społeczny zawdzięczali zdobytemu wykształceniu i zerwaniu z tradycyjnymi obyczajami.

Syjonizm, ideologia odrodzenia narodowego Żydów i stworzenia własnego państwa w Palestynie. Żydowski ruch polityczny zapoczątkowany w 2. połowie XIX w. Jego powstanie zbiegło się z falą emigracji żydowskiej do Palestyny (tzw. pierwszą aliją) po pogromach Żydów w Rosji. Osadników wspierał baron E. de Rothschild, pożyczając pieniądze na zakup ziemi od Arabów, na sprzęt rolniczy, tworząc zakłady pracy.

Terminu syjonizm pierwszy użył w 1890 N. Birnbaum w swoim piśmieSelbstemanzipation. W 1882 L. Pinsker głosił ideę samowyzwolenia się Żydów europejskich przez emigrację, działające zaś głównie w Rosji i Rumunii grupy tzw. Miłośników Syjonu jedyną szansę zachowania narodowej odrębności upatrywały w powrocie do Ziemi Obiecanej.

Program syjonizmu nawoływał do odrodzenia narodowego i utworzenia państwa żydowskiego w Palestynie. W 2. poł. XIX w. powstała tam pierwsza żydowska wieś - Petach Tikwa, czyli Brama Nadziei, w latach 90. istniało już 17 osiedli rolniczych. W 1884 zaczął ukazywać się w Wiedniu dwutygodnik Selbstemanzipation, propagujący emigrację do Palestyny.

Teoretykiem syjonizmu był wiedeński publicysta Th. Herzl (1860-1904). W 1897 powołano na zjeździe w Bazylei (I Kongres Syjonistyczny) Światową Organizację Syjonistyczną. W 1901 utworzono specjalny fundusz gromadzący środki na wykup ziemi w Palestynie. Tendencje te spotkały się z krytyką Żydów ortodoksyjnych i zasymilowanych.

Ogromne znaczenie miała dla syjonizmu Deklaracja Balfoura z 1917. Obiecywano w niej poparcie Wielkiej Brytanii dla tworzenia w Palestynie żydowskiego ośrodka narodowego. W 1948 powstało Państwo Izraelzamieszkane w tymże roku przez 650 tys. Żydów. Od tego czasu nazwą ruchu syjonistycznego określa się te organizacje, które popierają Państwo Izrael oraz wspomagają emigrację żydowską do Izraela.

Pod wpływem ZSRR i krajów bloku komunistycznego (bezwzględnie zwalczających syjonizm i popierających stronę arabską w jej konflikcie z Izraelem) w 1975 Zgromadzenie Ogólne ONZ podjęło uchwałę potępiającą syjonizm jako formę "rasizmu i dyskryminacji rasowej" (potępiona przez Watykan). Uchwała ta została uchylona dopiero w 1992.

chasydyzm (z hebr. "chasid" - pobożny), żydowski ruch religijno-społeczny w łonie judaizmu.

1) chasydyzm starożytny rozwijał się od końca III w. p.n.e., jego celem była walka z narastającymi tendencjami hellenizacyjnymi wśród Żydów. Chasydzi zdecydowanie przeciwstawili się antyjudaistycznym zarządzeniom króla Antiocha IV Epifanesa, płacąc za to w wielu przypadkach męczeńską śmiercią.
Poparli początkowo powstanie Machabeuszy, później - widząc, że nie przynosi ono oczekiwanej odnowy religijnej narodu - otwarcie ich krytykowali. Świątynię Jerozolimską uznawali za zbeszczeszczoną, podważyli też prawomocność pełnienia urzędu arcykapłana przez tych, którzy nie byli potomkami Sadoka.
Zapowiadali nadejście Mesjasza-kapłana, oprócz oczekiwanego przez wszystkich Żydów Mesjasza z rodu Dawida. Po śmierci Judy Machabeusza dokonał się podział chazydyzmu. Przedstawiciele skrzydła radykalnego odłączyli się od oficjalnego kultu świątynnego, tworząc ruch całkowicie niezależny, który prawdopodobnie dał początek wspólnocie z Qumran. Skrzydło liberalne przekształciło się w ugrupowanie faryzeuszy.

2) chasydyzm nowożytny powstał w XVIII w. na Podolu z inspiracji Baal Szem Towa i rozpowszechnił się szybko w krajach Europy Wschodniej. Stanowił protest przeciw sformalizowanemu judaizmowi rabinicznemu, czerpał z żydowskiej tradycji mistycznej, kabały i sabataizmu (Sabataj Cwi).
W swojej wizji wiary eksponował jej wymiar osobisty oraz spontaniczność i radość. Podkreślając wszechobecność Boga, wskazywał, że służy mu się nie tylko poprzez wypełnianie Prawa i modlitwę w synagodze, ale każdą czynnością, pracą, zabawą (np. tańcem czy śpiewem), jeśli towarzyszy temu właściwa, pobożna intencja. Wg chasydów człowiek mógł zbliżyć się do Boga bez względu na swoje przymioty intelektualne i wiedzę. Specjalne znaczenie przypisywano w chasydyzmie osobie cadyka. Po okresie kontrowersji chasydyzm i tradycyjny nurt rabiniczny zbliżyły się w obliczu haskali.

Wśród narodu żydowskiego ze względów religijnych współcześnie wyróżniamy kilka odłamów religii, które tworzą odrębne gminy. Zdarza się, że połączone tworzą związki, pod przewodnictwem rabina. Wszystkie poniżej przedstawione odłamy judaizmu stanowią tradycję religijną narodu żydowskiego. Do wspomnianych odłamów należą:

• Chasydyzm,
• Haredim,
• Ortodoksja nowoczesna,
• Judaizm reformowany,
• Judaizm konserwatywny,
• Falasze.

Chasydyzm – jest nurtem ortodoksyjnym, stworzonym przez Baal Szem Towa (właściwie Izrael Ben Eliezer, żyjącego w latach 1700 – 1760). Według Chasydów najważniejsze

w religii jest wypełnianie rytuałów, pobożność oraz radość służenia Bogu. Chasydzi skupiają się wokół charyzmatycznego przywódcy, nazywanego cadykiem, jest on pośrednikiem pomiędzy nimi, a Bogiem, uczy ludzi nawiązywania właściwych relacji Bóg – człowiek. Cadyk często zajmują się dociekaniami kabalistycznymi. Ruch Chasydów powstał na terenie dzisiejszej Ukrainy, Polski i Białorusi, dziś najsilniej występuje w Stanach Zjednoczonych i Izraelu, co ma związek z eksterminacją Żydów podczas II wojny światowej i ucieczką przed holokaustem. Najpopularniejsi są Chasydzi bracławscy i samarscy.

Haredim (judaizm ultraortodoksyjny) – jest negatywnie nastawiony do wszelkich zmian

i postępu kulturalnego, jego członkowie uznają zasadę „Wszystko co nowe, jest przez Torę zakazane”. Członkowie judaizmu ultraortodoksyjnego ograniczają się do minimalnego kontaktu ze światem zewnętrznym, na rzecz praktykowania tradycyjnych norm obyczajowych i religijnych. Członkowie judaizm ultraortodoksyjny tworzą miejsca odosobnienia, swoiste getta, w których poddają się praktyce religijnej. Członkowie tego odłamu ubierają się w tradycyjny strój XIX wieczny tj.: czarne chałaty (długi płaszcz), białe koszule bez krawata, kapelusze lub jarmułki, nie noszą krótko obciętych włosów z pejsami (peyot), ani brody. Menu Żydów ultraortodoksyjnych składa się wyłącznie z pożywienia koszernego. Niektórzy członkowie nie uznają państwa Izrael, jako przejaw bałwochwalstwa i sprzeczne z zasadami Biblii.

Ortodoksja nowoczesna (neoortodoksja), nazywana też aszkenazyjską, została stworzona przez rabina z Frankfurtu - Rafaela Hirscha w XIX wieku, który kierował się hasłem „Prawo z miejscowymi zwyczajami”. Ten rodzaj judaizmu zmierza do pogodzenia judaizmu ortodoksyjnego ze współczesną kulturą, nauką i społeczeństwem. Członkowie neoortodoksji poszukują kompromisu pomiędzy zasadami społecznymi, a religią oraz tym co dyktuje im życie współczesne. Dlatego nie noszą tradycyjnych strojów, chodzą ogoleni, nie izolują się od świata zewnętrznego. Wspomnianego kompromisu poszukują również pomiędzy prawem religii żydowskiej, a własnym życiem zawodowym. Uczęszczają do synagogi, w miarę możliwości przestrzegają potraw koszernych. Współcześnie na terenie Izraela przyjęto ortodoksję nowoczesną jako religię państwową, urzędową z jednym (z dwóch) Naczelnych Rabinów Izraela. Ze względów różnic liturgicznych wyodrębniły się dwa odłamy ortodoksji: aszkenazyjska oraz sefardyjska, dlatego na czele wspólnoty stoi dwóch naczelnych rabinów Izraela. Sefardyjczykami nazywani są potomkowie Żydów hiszpańskich (wypędzonych w 1492 r.), a także portugalskich i włoskich. Często o ortodoksyjności współczesnych Żydów świadczy jedynie przynależność do ortodoksyjnej świątyni bez praktyk religijnych . Ten odłam judaizmu zdominował współczesnych Żydów z wyjątkiem USA (0,6 mln Żydów ortodoksyjnych).W Warszawie synagoga im. Rywki i Zalmana Nożyków, jest synagogą ortodoksyjną podobnie ortodoksyjni są wszyscy rabini zatrudnieni w chwili obecnej przez Związek Gmin Wyznaniowych w Rzeczypospolitej Polskiej. Członkiem gminy może zostać każdy, kto udowodni, że przynajmniej jedno z dziadków było Żydem.

Judaizm reformowany (postępowy) - powstał w XIX wieku w Niemczech, następnie został rozpowszechniony w USA (dziś żyje ich 1,3 mln). Początki tego odłamu religii judaistycznej związane są z reformą liturgiczną Izraela Jacobsona w 1810 roku, która to wprowadziła do liturgii śpiewy hymnów w języku niemieckim, krótsze modlitwy oraz muzykę organową. Judaizm reformowany uznaje tradycję za historyczną i podlegającą reformą, dlatego np.: uznajerównoprawnie kobiet w liturgii, pozwala na dowolna interpretację przepisów koszerności i obchodzeniu szabatu. Jako jedni z nielicznych, zwolennicy judaizmu reformowanego odrzucają mesjanizm narodu żydowskiego, nazywając się często Polakami, Amerykanami, czy Francuzami uznającymi jedynie żydowskie wyznanie nie narodowość. Żydzi reformowani stosują mniej uciążliwe zasady przejścia na judaizm niż pozostali. Najliczniejsze grupy judaizmu reformowanego można dziś spotkać na terenie USA i Wielkiej Brytanii (tam również występuje judaizm liberalny), najmniej licznie występują w Izraelu .

Judaizm konserwatywny (masorati) – powstał w XIX wieku, dzięki rabinowi reformowanemu Zachariaszowi Frenklowi. Łączy w sobie pośrednio elementy judaizmem ortodoksyjnym i reformowanym. Opowiadający się za utrzymaniem języka hebrajskiego

w liturgii, przestrzeganiem szabatu oraz koszernego menu. Najwięcej zwolenników judaizmu konserwatywnego znajduje się na terenie USA, osiągnęli oni liczbę 1,3 mln. TamtejszaZjednoczona Synagoga Ameryki należąca do nurtu konserwatywnego jest najliczniejsza pod względem liczby synagog. Równie duża liczba zwolenników tego odłamu znajduje się w Wielkiej Brytanii.

Falasza (Falaszowie, Fedaszowie), sami nazywają się Beta Izrael – są potomkami zjudaizowanych osadników pochodzenia etiopskiego. Wyznają zasady judaizmu, bez języka hebrajskiego w liturgii (tam stosuję etiopski język gyyz). W wyniku operacji wojskowych w 1984 roku i 1991, zostali uchronieni od śmierci głodowej oraz etiopskiej wojny domowej

i przewiezieni do państwa Izrael.

Inne formy judaizmu występującego współcześnie to np.

• judaizm karaimski,
• judaizm mesjanistyczny,
• judaizm liberalny,
• judaizm humanistyczny .

Judaizm karaimski powstał w 767 roku naszej ery, w wyniku działalności rabina Anana ben Dawida. Ten odłam judaizmu odrzuca Talmud, w zamian za rygorystyczną interpretację BibliiMojżesz jest uznawany za największego proroka („głowę” wszystkich proroków), lecz wielkim uznaniem cieszą się także księgi Izajasza i Jeremiasza. Według rabinów izraelskich, Karaimom przysługuje Prawo Powrotu, chociaż ortodoksi traktują ich jako mamzerów (wśród Żydów termin ten jest jednoznaczny ze słowem bękart). Życie religijne reguluje „rada mędrców”, wierni spotykają się w tzw. kenesach. Według religii karaimskiej podstawy wiary są zawarte w Dekalogu oraz Dziesięciu Artykułach Wiary. Oto one :

• Wszechmocny Bóg istnieje odwiecznie.
• Jedność i potęga boska nie mogą być przyrównane do żadnej istoty i są niepojętne dla rozumu ludzkiego.
• Wszystko co istnieje, od aniołów począwszy, a na najniższych istotach skończywszy zostało stworzone przez Boga.
• Opatrzność Boża czuwa nad każdą istotą.
• Bóg natchnął duchem proroczym Mojżesza i przez niego zesłał prawo.
• Pięcioksięgu ani zawartych w nim Dziesięciorga Przykazań nie można zmienić ani uzupełnić.
• Prorocy zawsze byli natchnieni duchem Bożym.
• Bóg wyznaczył każdemu człowiekowi nagrodę i karę podług zasług i przewinień jego.
• Wskrzeszenie zmarłych nastąpi w dniu Sądu Ostatecznego.
• Bóg wybawi świat poprzez zesłanie Mesjasza.

Judaizm mesjanistyczny (Judeochrześcijaństwo) – nie jest uznawany przez wspomniane powyżej odłamy judaizmu, a jego członkowie uważają się za spadkobierców starożytnych nazarejczyków. Żydzi mesjanistyczni łączą stosowanie prawa żydowskiego z chrześcijańskim. Judeochrześcijaństwo liczy wiele grupek (największa z nich - Jews for Jesus) zyskał sobie popularność w Stanach Zjednoczonych. Obecnie na świecie istnieje około pięćdziesiąt mesjanistycznych kongregacji i synagog.

Judaizm liberalny – występuję na terenie wielkiej Brytanii od początków XX wieku, jest odmianą judaizmu reformowanego. Wspólnie z reformatorami tworzy on organizację pod nazwą - Union of Liberal and Progressive Synagogues (ULPS). Judaizm liberalny grupuje około 25% żydowskiej populacji w Anglii, zbliżając się w poglądach do niemieckich i amerykańskich wspólnot. Judaizm liberalny popiera program politycznego syjonizmu.

Judaizm humanistyczny – tym pojęciem definiuje się nie – teistyczną (pozbawioną boga) formę judaizmu. Często odnajduje ona swoje odniesienie do kultury narodu żydowskiego. Według tego rodzaju judaizmu odkrywanie prawdy powinno się oprzeć na rozumie, nie wierze.