DEMO

POPULACJA I JEJ JEDNOSTKI ELEM.

Stan ludności- l. Osób zamieszkujaca dane terytorium w okreslonym momencie. Kryteria: stałe zameldowanie, okres 3mies. Nieobecnosci. Średni stan ludzkości: 1) liczba wynika z ustalenia badań z połowy roku; 2) średnia arytmetyczna liczby ludn na poczatku i koncu roku

Struktura ludnosci- odzwierciedla podział calej populacji na grupy ze wzgl na okreslone kryteria ilosciowe i/lub jakosciowe

Dynamika ludnosci- zmiennosc w czasie liczby ludnosci, mierzona za pomoca wspolczynnikow demograficznych, ktore sa miarami natężenia procesów, ukazuaj dynamike. Dwa sposoby wplyw na zmennosc: a) nat zachowania ludzkie -> prokreacja b) działania ograniczajace liczbe ludnosci na pewnym pulapie

Jednostka- mieszkaniec- gospodarstwo domowe- osoba poddawana pewnej kontroli; stały mieszkaniec to elementarny podmiot populacji, bierze sie pod uwage funkcje rozrodcza rodziny, rodzina spisowa- zaklada zameldowanie rodzicow i dzieci do 18rż; gospodarstwo domowe- osoby zyjace w jednym mieszkaniu zalezne od siebie ekonomicznie

CECHY POPULACJI

Płeć- w demografii wiaze sie ze zbiorem cech biologicznych organizmu warunkujacych zdolnosc do prokreacji; gender- płeć kulturowa nie jest brana pod uwage w demografii

Wiek- czas jaki upłynąl od momentu porodu do momentu obserwacji; okreslony w latach zycia; jednokierunkowa zmienna

Stan cywilny- na podst. Kryteriow prawnych; zwiazek z analiza rozrodczosci

Przynależność do kohorty- cecha członkow populacji ktorzy doswiadczyli okreslonego zdarzenia inicjującego proces ludnosciowy w tej samej jednotce czasu; a) procesy demograficzne: starzenie sie populacji, urbanizacja, małżeńskość, rozrodczośc, umieralność, mobilność terytorialna, reprodukcja ludnosci

Przynależność terytorialna- cecha przypisujaca okreslone miejsce zamieszkania, głw. Na podst kryterium administracyjnego

ZDARZENIA DEMOGRAFICZNE:

Zawarcie małżenstwa- akt utworz rodziny przez m i k, m in w celu prokreacji; czesto sankcjonowane;

Rozwiązanie małżeństwa- finał trwania zwiazku m.; moze nastapic przez: rozwód, separację, zgon

Ciąża- kluczowe zdarzenie; poród: urodzenie żywe/martwe; poronienie: samoistne/sztuczne

Poród- w demogr wazne jest zakonczenie porodu urodzeniem żywym; porod to fakt wyciagniecia plody z org matki po min 28 tyg ciazy (WHO); PL: narodziny płodu po upływie 22 tyg sa statystycznie rejestrowane

Zgon- zmniejszenie populacji o jedną osobę, nieodwracalne ustanie czynn calego ustroju człowieka w wyniku trwałego zatrzymania czynnosci narzadow niezbednych do zycia; przyczyny zgonów: naturalne (wewn organy, choroby, wady genetyczne), nienaturalne (okolicznosci zewn- wypadek, samobojstwo, zabojstwo); zgony poczatkowego okresu zycia- okołoporodowy (urodzenie martwe lub w 1 tyg), noworodkowy (neonatalny, 4tyg), niemowlecia (1rok)

Napływ migracyjny- w skali zbiorowej

Przybycie migranta- w skali jednostkowej, zwiekszecznie sie populacji o jedna osobe z przyczyn zewn (wedrówkowych)

Odplyw migracyjny- w skali zbiorowej; wyjazd migranta- w skali jednostkowej

Przyrost ludnosci- saldo zmian ludnosciowych; przyr naturalny (urodzenia minus zgony), przyr wędrówkowy (przyjazdy minus wyjazdy)

REJESTRACJA:

podlegające: zaw. Małzenstwa, rozw malzenstwa, porod, urodzenie zywe, zgon

nie podlegające: ciaza, przypływ migracyjny, odpływ migr, przyr ludnosci

PROCESY DEMOGRAFICZNE:

Wzorce uwzględniaja: intensywnosc, zmiany, zroznicowanie demograf, zroznicow spol

Starzenie- systematyczny wzrost odsetka osob starych kosztem ludnosci w b mlodym wieku; ma istotny wplyw na: rozrodczosc, umieralnosc, migracje

Odmłodzenie populacji: długofalowy proces system zwiekszania sie udzialu ludzk w mlodym wieku w calej pop kosztem os starych

Małżenskość: tworzenie i rozpad zwiazkow m

Rozrodczosc: strumien urodzen zywych w okr popul w jedn czasu / str urodzen zywych w horcie / przyrost najmlodszej czesci popul

Umieralność: proces w wyniku ktorego na skutek strumienia zgonow nast ubytek stanu populacji

Mobilnośc: proces przemieszczania ludnosci

Urbanizacja: proces oznaczajacy rozwoj liczby miast ich teryt i ludnosci; polaczony zwykle i kurczeniem sie liczby mieszk wsi, bezposrednim czynnikiem urb jest migracja miedyz miastami i wsiami

Reprodukcja ludnosci: proces odtwawrzania w czasie staniu liczebnego i struktury poplacji; typy: prosta (pokolenie dzieci rowne pokoleniu rodzicow na poziomie 2:2), rozszerzona (dzieci nad rodziców), zwężona (dzieci pod rodzicami)

ŹRÓDŁA DANYCH:

- spisy ludnosci
- ewidencja bieżaca ludnosci
- specjalne badania metoda reprezentacyjną
- badania monograficzne
- materiały wtórne
- ewidencja ruchu naturalnego
- ewidencja ruchu wędrówkowego

SPIS LUDNOSCI
Badanie statystyczne, ustalajace stan liczebny i strukture ludnosc wg okreslonych cech, w okreslonym momencie i na okreslonym terytorium
Zasady spisowe: jednoczesnosc (moment krytyczny), powszechnosc (obejmuje wszystkie jednostki zam dany teren), imiennosc (spis z im i nazw), bezpośredniosc (max zapewnienei mozliwosci zbierania info bezposr od spis jednostek)

W zależności od przyjętych założeń możemy wyodrębnić następujące typy spisów ludnościowych:

Imienny spis powszechny – jest pełnym badaniem statystycznym, w którym każdą osobę spisuje się oddzielnie.

Sumaryczny spis powszechny – polega na spisywaniu osób zamieszkujących mieszkanie (lub stanowiących jedno gospodarstwo domowe).

Spis ewidencyjny – wykorzystuje dane zawarte w bieżącej ewidencji ludności i może wystąpić w postaci ujmującej całą ludność kraju (lub jej część), umieszczoną w rejestrach mieszkańców zameldowaną na pobyt stały lub czasowy.

Spis reprezentacyjny – zwany także mikrospisem jest przeprowadzany między spisami, dotyczy wybranej jednostki administracyjnej kraju

Spis próbny – poprzedza mniej więcej o dwa lata spis powszechny. Przeprowadzany jest w celu weryfikacji narzędzi badawczych spisu

INTERPRETACJA

Ogólny wzór współczynników demograficznych ma postać:

W= F/L * C
W – współczynnik demograficznyL – ogólna liczba badanych zdarzeńL – ogólna, średnia liczba ludności badanej zbiorowościC – constans (1, 100, 1000 lub 10 000)

Wspołczynnik urodzen: liczb ur zywy / liczne ludnosci * 1000 promili
Wsp. Przyrostu nat: (l. Ur – l. zg) / l. Ludnosci * 1000 promili

PROGNOZOWANIE DEMO:

Na 2050r – 9mld

MLN: Azja 4392, Afryka 1039, Europa 726, Am Łac 620, Am Płn 402, Oceania 38 (świat 7022 mln)

PRZEJSCIE DEMO

Przejście demograficzne to historyczny proces zmian reprodukcji ludności związany z modernizacją społeczeństw. Polega on na gwałtownym obniżeniu współczynników urodzeń i zgonów,czemu towarzyszy początkowo systematyczny wzrost współczynnika przyrostu naturalnego, a następnie jego systematyczny spadek.
Faza I (wysokostacjonarna)– charakteryzuje się wysokimi wartościami współczynników urodzeń i zgonów; w efekcie tego przyrost naturalny jest niewielki, wahający się w okolicy zera. W fazie tej notuje się wysokie wartości współczynnikadzietności(ilość zieciprzypadająca na kobietę w wieku rozrodczym). Wśród dzieci notowana jest jednak największa śmiertelność ze względu na brak higieny i opieki medycznej. Niski poziom rozwoju gospodarczego, częste niedobory żywności i klęski głodu w połączeniu z brakiem higieny i opieki medycznej powodują wysoką umieralność oraz obniżenie przeciętnej długości życia do 45-50 lat. W fazie tej znajdują się obecnie odosobnione plemiona zamieszkujące niedostępne obszary (np. Amazonia, Borneo, Nowa Gwinea)
Faza II (wczesnego wzrostu)– współczynnik urodzeń nadal pozostaje wysoki, natomiast gwałtownie obniża się współczynnik zgonów, głównie za sprawą wprowadzenia zasad higieny i podstawowej opieki medycznej, opanowania epidemii oraz poprawy warunków życia i lepszego wyżywienia. Dzięki temu gwałtownie wzrasta przyrost naturalny, osiągając wartości powyżej 20‰. Fazę tę nazywa się częstoeksplozją demograficzną. Uwidoczniła się ona szczególnie w XX w. w państwach rozwijających się, w których w ciągu krótkiego czasu ograniczono umieralność, a poziomu rodzeń utrzymał się na wysokim poziomie dzięki czemu przyrost naturalny osiągnął szczególnie wysokie wartości. Obecnie w fazie tej znajduje się wiele państw afrykańskich.
Faza III (późnego wzrostu)– w fazie tej zaczyna spadać współczynnik urodzeń, co jest związane ze świadomą regulacją urodzeń i planowaniem rodziny. Współczynnik zgonów początkowo jeszcze się obniża, a następnie stabilizuje na niskim poziomie dzięki podnoszeniu poziomu higieny i opieki medycznej. Wydłuża się przeciętne trwanie życia, dochodząc do 65 lat. Przyrost naturalny nadal jest wysoki, jednakże stopniowo wraz ze spadkiem liczby urodzeń zaczyna się obniżać. W fazie tej znajdują się obecnie państwa średnio rozwinięte gospodarczo.
Faza IV (niskostacjonarna)– w fazie tej zarówno współczynnik urodzeń, jak i zgonów utrzymują się na niskim poziomie. Wynika to z przyjętego przez społeczeństwo modelu rodziny, w której dzietność obniża się poniżej 3 dzieci na jedną kobietę. W rezultacie tego przyrost naturalny jest niewielki, nawet zerowy, a liczba ludności się stabilizuje. W fazie tej znajdują się głównie wysoko rozwinięte państwa europejskie oraz Stany Zjednoczone, Kanada, Australia.

TEORIA T. MALTHUSA:

·Należy do nurtu antypopulacjonistycznego

·Główne przesłanie: nieuchronność ograniczania wzrostu demograficznego(wynika ono z tezy, że ludność wzrasta nieuchronnie zawsze, gdy zwiększają się środki utrzymania i że ten wzrost równie nieuchronnie zdąża do granicy wyznaczonej przez wielkość dostępnych środków utrzymania)

·Bezpośrednią inspiracją dla Malthusa były poglądy socjalistów utopijnych i pisarzy oświecenia

·Główne przesłanki teorii:

-gatunek ludzki ma stałą zdolność rozrodczą i wykazuje niepohamowaną skłonnoścdo rozmnażania się (tezę taką sformułował już Boter w 16 wieku)

-prawo zmniejszających się przychodów w rolnictwie (pierwszy podobną myśl sformułował Turgot-1768): człowiek zawsze najpierw użytkuje ziemie bardziej urodzajne, stopniowo przenosząc się ku ziemiom mniej urodzajnym

-liczba ludności jeśli nie napotyka przeszkód,powiększa się zgodnie z postępem geometrycznym (ściśle rośnie w tempie 3% rocznie i podwaja się co 25 lat), a podaż żywności w najlepszym razie rośnie w postępie arytmetycznym (podobnie uważał Franklin)

-z upływem czasu nieunikniona staje się dysproporcja między przyrostem ludności a produkcją żywności; dochodzi wówczas do nasilającego się spadku produkcji rolnictwa na jednego mieszkańca

-ograniczenia pozytywne wg Malthusa- sposób przywracania równowagi między liczbą ludności a produkcją żywności polegający na pojawianiu się cyklicznie „katastrof umieralności” związanych z masowym głodem, gwałtownymi epidemiami lub wojnami; powoduje to samoczynne usuwanie dysproporcji wywołanej nadmierną rozrodczością

-zdaniem Malthusa ograniczenia pozytywne były niekorzystne, zalecał więc ograniczenia prewencyjne, których istotą było zmniejszenie potencjalnej płodności przez tzw. wstrzemięźliwość moralną (powstrzymanie się od założenia rodziny, późne wstąpienie w związek małżeński, abstynencja seksualna w przypadku już zawartych małżeństw, zwłaszcza wśród osób nie mających odpowiednich środków do życia)

-Malthus był zwolennikiem utrzymania płac na niskim poziomie, gdyż wzrost płac => zwiększenie rozrodczości => nacisk na ograniczoną podaż żywności

-wg Malthusa podstawowym źródłem niedostatku żywności, a także nędzy i bezrobocia jest rozrodczość ubogich, którzy nie dysponują odpowiednimi środkami utrzymania (wtedy był to głównie proletariat miejski)

-Pod wpływem idei Malthusa wprowadzono też tzw. prawa ubogich (1834), które likwidowały pomoc w naturze i pieniądzu dla bezrobotnych i innych pozostających bez środków do życia oraz stwarzały przeszkody w zawieraniu małżeństw przez osoby pozbawione odpowiednich dochodów

-Zwolennicy teorii Malthusa zwani maltuzjanistami opowiadali się za ograniczeniami wzrostu ludności i postulowali stosowanie środków moralnej wstrzemięźliwości jako instrumentu utrzymania równowagi w społeczeństwie

-Teorie Malthusa zaczęto kwestionować już w pierwszej połowie 19 wieku- Carey: powiększanie się produkcji rolnictwa może następować znacznie szybciej niż zakładał to Malthus i wzrost liczby ludności nie musi się dokonywać w stałym tempie mimo braku ograniczeń pozytywnych

-W okresie międzywojennym rozwinął się też neomaltuzjanizm (zbiór koncepcji wyrosłych z teorii ludnościowej Malthusa zrewidowany w świetle wiedzy z 19 i 20 wieku), który różnił się od maltuzjanizmu przede wszystkim wyborem metod, jakie miały zapewnić osłabienie (zahamowanie) wzrostu demograficznego- neomaltuzjaniści zalecali kontrolę urodzeń. Głównym instrumentem była popularyzacja i subsydiowanie środków antykoncepcyjnych, a niekiedy też sterylizacja(Indie lata 1966-73).

-Do postulatów nadmiernej rozrodczości i niedostatecznej podaży żywności neomaltuzjaniści dodali nowe, takie jak: brak przestrzeni życiowej, kurczenie się zasobów surowców i wzrost zanieczyszczenia środowisk przyrodniczego.

-Prawdziwy rozkwit neomaltuzjanizmu nastąpił po II wojnie świtowej, co było związane z eksplozją ludnościową w krajach kolonialnych i wyzwalających się. Obawiano się, że nadmierny wzrost liczby ludności zagraża przetrwaniu całej ludzkości i udaremnia wysiłki podejmowane w krajach rozwijających się mające na celu wyrwanie ich z kręgu ubóstwa

-W latach 60. w USA i Europie Zachodniej lansowano tezę, iż pomoc zagraniczna przeznaczona dla krajów rozwijających się powinna być przeznaczona głównie na działania zmierzające do osłabienia dynamiki ludności; zaczęto wspomagać programy planowania rodziny (mające na celu zmniejszenie liczby dzieci w rodzinie)

-Przedstawiciele neomaltuzjanizmu to m. in.: Wicksell, Thompson, Notestein

TEORIA OPTIMUM ZALUDNIENIA
1)Teorie optimum zaludnienia (wielkość zasobów ludnościowych najkorzystniejszych w relacji do innych zasobów mających społeczny sens)

-Optimum zaludnienia to jeszcze inaczej mówiąc liczba ludności, przy której względna wielkość zasobu traktowanego jako kryterium, osiąga wartość ekstremalną

-Condorcet (1794): ludzkość zmierza do powszechnej harmonii i w obliczu radykalnego wydłużenia życia przeciętnego człowieka zaludnienie Ziemi nie będzie mogło wzrastać w nieskończoność; celowe staje się określenie pożądanej liczebności lub pożądanego tempa wzrostu ludności świata

-Sidgwick (1883): istnieje pewien maksymalny poziom przychodu na 1. mieszkańca, który zależy od poziomu zaludnienia, stanu wiedzy, zakumulowanego kapitału i postępu technicznego (przekroczenie pewnego pułapu gęstości zaludnienia => spadek wydajności pracy)

-Cannan (1888): główną przesłanką powinno być dążenie do maksymalizacji wydajności pracy w przemyśle

-Wicksell (1909): jako pierwszy użył pojęcia optimum zaludnienia; wg niego optymalna liczba ludności zapewnia maksymalizację produktu na 1 zatrudnionego (maksymalizacja dobrobytu ekonomicznego). Wynika to z 2 rzeczy:

z 1 strony: wzrost demograficzny => lepsze możliwości podziału pracy i specjalizacji => wzrost wydajności pracy

z 2 strony: wzrost demograficzny => pogorszenie relacji pomiędzy zasobami materialnymi i ludzkimi w produkcji => spadek wydajności pracy

-przed osiągnięciem stanu optymalnego przeważa pierwszy z tych efektów, a po jego przekroczeniu drugi

-rozkwit idei- Liga Narodów (Światowa konferencja Ludnościowa 1927)- jako kryterium wyznaczające optimum próbowano wykorzystać przede wszystkim aspekty ekonomiczne: dochód na głowę, produkcyjność, dochód realny, zasoby surowcowe, stopę zatrudnienia

-zarzuty wobec teorii optimum: zbyt restrykcyjne założenia o zamkniętości gospodarki i populacji, a także stacjonarność kryterium optymalizacyjnego, operowanie tylko ekonomicznymi kryteriami

-II połowa XX wieku- eksplozja ludności- zaczęto poruszać kwestię optimum zaludnienia

- 1969- konferencja w Bostonie poświęcona kwestii optimum- rozważano tylko pozaekonomiczne kryteria, np. zasoby naturalne, zużycie energii, jakość systemów ekologicznych, zdrowie, style życia; zaczęto rozważać kwestię optimum  w kategoriach globalnych, czyli osiągnięcie optimum na Ziemi jako całości; skrajna odmiana tej teorii to teoria stacjonarnego stanu ludności, czyli bezwzględny w skali całej planety nakaz zahamowania wzrostu ludności (zerowy wzrost), gdyż różne pułapy pojemności Ziemi zostały już lub wkrótce zostaną (wg przedstawicieli tej teorii) przekroczone

TEORIA PRZEJSCIA DEMOGRAFICZNEGO

1)Teoria przejścia demograficznego

-Zmiana reprodukcji ludności z rozrzutnej (tradycyjnej) na oszczędną (nowoczesną)

- Przejście demograficzne wynika z procesu społecznego o charakterze ewolucyjnym tj. modernizacji

- Prekursor: Thompson (1929)- dokonał podziału populacji na trzy grupy (spowodowało to rozwój badań nad zmianami reprodukcji ludności):

- o wysokiej stopie urodzeń i zgonów oraz niskiej podlegającej fluktuacjom stopie przyrostu naturalnego

- o spadającej stopie zgonów i rosnącej stopie przyrostu naturalnego

- o spadającej stopie urodzeń oraz spadającej stopie przyrostu naturalnego

- Landry (1934)- typologia reprodukcji ludności:

= typ pierwotny: niekontrolowana skrajnie wysoka płodność i wysoka umieralność zależna od warunków przyrodniczych

= typ przejściowy: trwale spadkowa umieralność i względnie stabilna wysoka rozrodczość, której zmiany są warunkowane sytuacją ekonomiczną

= typ współczesny: niewielkie zmiany umieralności i trwale spadkowa płodność wynikająca z ograniczania liczby potomstwa (ważną rolę odgrywają tu czynniki psychologiczne)

= Landry zmiany typu reprodukcji nazwał rewolucją demograficzną

- Lata 30. i 40.- przejście demograficzne jako proces przywracania równowagi wewnątrzdemograficznej (między urodzeniami i zgonami) oraz równowagi między ludnością i środowiskiem jej życia

- Notestein (1943, 1945)- podstawowe postulaty:

= przejście zostało wywołane przez fundamentalną zmianę społeczną związaną z industrializacją i urbanizacją

= w trakcie procesu każda populacja podąża tą samą ścieżką rozwoju demograficznego, co zarazem zakłada uniwersalność przyczyn zmian reprodukcji ludności

= ekwifinalność przejścia tzn. w jego trakcie wszystkie populacje zmierzają do określonego, takiego samego stanu docelowego, niezależnie od stanu wyjściowego

= brak synchronizacji spadku umieralności i rozrodczości

- Kirk (1943):

= głównym mechanizmem rozprzestrzeniania się zjawisk charakterystycznych dla przejścia jest dyfuzja kulturowa

= różnice międzykulturowe wyjaśniają różnice w historycznym czasie przejścia między różnymi populacjami

-Przejście demograficzne jako faza zamkniętego cyklu demograficznego:

= początkowa faza to społeczeństwo tradycyjne (przednowoczesne)- wysoki współczynnik urodzeń i zgonów; równowagę zapewniają okresowe katastrofy umieralności

= druga faza to przejście demograficzne- podstawowe cechy: systematyczny spadek umieralności i podążający za nim z pewnym opóźnieniem spadek rozrodczości (spadki te mają następujące cechy: jednokierunkowość, ciągłość i nieodwracalność); występuje systematyczny wzrost liczebny populacji (o ile nie ma silnej emigracji netto) oraz duża zmienność w czasie wzorców rozrodczości, umieralności i struktury wg wieku

= trzecia faza to równowaga finalna: niskie współczynniki urodzeń i zgonów; liczba ludności nie ulega większym zmianom; podobne wzorce (typ stacjonarny populacji)

- 2 subfazy przejścia demograficznego:

= pierwsza to eksplozja ludnościowa: współczynnik przyrostu naturalnego osiąga rosnące, stale dodatnie wartości => szybkie, nasilające się powiększanie liczby ludności (wynika to z asynchroniczności zmian umieralności i rozrodczości, a przede wszystkim z szybszego tempa spadku współczynnika zgonów niż urodzeń

= druga faza to implozja ludnościowa- stale malejące, dodatnie wartości współczynnika przyrostu, jest to spowodowane szybszym spadkiem współczynnika urodzeń niż zgonów

= Inne ujęcie przejścia: ciągły wzrost e(0), czyli średniej długości trwania życia w momencie narodzin i ciągły spadek TFR (współczynnik płodności- ile hipotetycznie dzieci rodzi jedna kobieta); przejście rozpoczyna się gdy TFR jest od 4,5 do 7 a e(0) to około 25-30 lat, a kończy gdy TFR jest około 2-2,5 a e(0) wynosi koło 73-77 lat

-Podstawowy czynnik przejścia to modernizacja. Spowodowała ona możliwość bardziej efektywnego wykorzystania środowiska, co otworzyło drogę do systematycznego wzrostu liczby ludności

- Spadek umieralności wynika z zaniku katastrof umieralności

- Mniejsza intensywność zgonów => przesłanka osłabienia płodności, bo możliwe staje się przetrwanie gatunku w sytuacji obniżonej płodności

- Podział czynników powodujących zmiany rozrodczości i umieralności

= charakter wolicjonalny (zmiany wymagają zmian świadomości, postaw i zachowań jednostek) np.: rezygnacja z palenia papierosów, decyzja kobiet o kontroli własnej płodności

= charakter pozawolicjonalny (zmiany niezależne od woli jednostek) np.: w Europie Zachodniej w XX wieku nastąpił spadek współczynnika urodzeń pod wpływem prawnych utrudnień w zawieraniu związków małżeńskich; spadek współczynnika zgonów (głównie wśród dzieci) pod wpływem wprowadzenia obowiązkowych szczepień ochronnych przeciw ospie

= zmiany reprodukcji ludności (umieralności lub rozrodczości) o charakterze pozawolicjonalnym szybciej zachodzą, bo nie wymagają zmian zachowań postaw itd.

= Zmiany pozawolicjonalne zachodzą łatwiej w przypadku umieralności => spadek umieralności poprzedza spadek rozrodczości

-Coale (lata 70.): spadek rozrodczości był spowodowany:

= zmianami małżeńskości (faza maltuzjańska- nazwa ze względu na sposób ograniczania rozrodczości analogiczny do tego proponowanego przez Malthusa))

= regulacją urodzeń (faza neomaltuzjańska)

- Coale: predeterminanty (warunki konieczne) spadku płodności i wyzwalacze (warunki wystarczające- Coale nie był w stanie skonkretyzować sensu ich znaczenia)

- Główne predeterminanty:

= Obniżenie się społecznej i rodzinnej normy dzietności wynikającej z potrzeby przetrwania (na poziomie populacji) lub sukcesji czy dziedziczenia (na poziomie rodziny) w związku ze spadkiem umieralności dzieci

= Bilans netto korzyści i kosztów posiadania potomstwa (sugerujący obniżenie jego stanu)

= Powszechny obowiązek szkolny => wzrost poziomu wiedzy i kompetencji

=Zmiana sytuacji kobiety w społeczeństwie i rodzinie (wyjście poza gospodarstwo domowe i pojawienie się na rynku pracy)

-Najpierw przejście demograficzne w pionierskich grupach populacji a potem w grupach bliskich im kulturowo- dyfuzja kulturowa (np. poprzez język), a nie koniecznie w grupach,  w których predeterminanty są silne

- Chesnais: przetestował teorie przejścia empirycznie; wprowadził pojęcie wysokości przejścia (najwyższa w trakcie przejścia w danej populacji wartość współczynnika przyrostu naturalnego) i długości przejścia (liczba lat pomiędzy początkiem trwałego spadku umieralności i końcem trwałego spadku rozrodczości) oraz mnożnika przejścia (wielokrotność liczebności populacji na końcu tego procesu względem jego początku)

- Populacje pionierskie- przejście niskie lecz długie

- Populacje najbardziej opóźnione- przejście wysokie lecz krótkie

TEORIA PŁODNOŚCI

Wiek XIX

-Spencer: antagonizm między zdolnością ludzi do utrzymania się przy życiu a zdolnością do prokreacji

- Carey: zdolność rozrodcza człowieka zmniejsza się w miarę, jak staje się on coraz bardziej cywilizowany

Wiek XX

-Wykształciły się trzy podstawowe nurty teoretyczne:

= biologiczny- akcentował prawidłowości procesu rozrodczego, determinowane przez naturalne cechy organizmu ludzkiego i podejmował zagadnienia związane z ich wpływem na płodność w skali generacji lub populacji

= socjologiczny- kwestia zróżnicowania płodności w zależności m. in. od systemu wartości, poziomu wiedzy i dostępu do informacji, mobilności społecznej

=ekonomiczny- związek pomiędzy zamożnością rodziców, kosztami utrzymania i wychowania dzieci a ich liczbą

- Blake, Davis (1956) – odejście od koncepcji polegającej na poszukiwaniu bezpośrednich zależności między zjawiskami o charakterze społeczno- kulturowym i ekonomicznym a płodnością; wytypowanie zbioru zmiennych pośredniczących płodności

- Zmienne pośredniczące- same będąc uwarunkowane przez zjawiska społeczno- kulturowe i ekonomiczne, wpływają bezpośrednio i jednoznacznie na płodność; Blake i Davis wytypowali 11 takich zmiennych i podzielili je na 3 grupy wyróżnione ze względu na możliwość odbywania stosunków płciowych, poczęcia oraz urodzenia się dziecka

- Bongaarts- weryfikacja koncepcji Blake’a i Davisa: 4 zmienne pośredniczące wyjaśniają w ponad 95% zmienność płodności w przekroju międzygeneracyjnym lub między populacjami:

=długość pozostawania przez kobietę w stabilnym związku z mężczyzną

= zapobieganie ciąży

= aborcja

=długość bezpłodności poporodowej

- Freedman (nurt socjologiczny): trójstopniowy sposób systematyzacji płodności, którego cechą jest ustalanie relacji między zmiennymi społecznymi a zmiennymi pośredniczącymi, a następnie wpływu zmiennych pośredniczących na płodność

- Wg Freedmana uwarunkowania podstawowe- czynniki kulturowe i instytucjonalne występujące na poziomie makrospołecznym (np. struktury społeczno ekonomiczne) i czynniki społeczno-ekonomiczne oddziałujące na poziomie mikrospołecznym określają uwarunkowania psychospołeczne (np. motywacje prokreacyjne, ilość pożądanego potomstwa), które określają poziom zmiennych pośredniczących, co ostatecznie determinuje poziom płodności

- Leibenstein, Becker przyjęli założenie, iż płodność kształtuje się w wyniku autonomicznych decyzji rodziców, którzy dokonują racjonalnych wyborów głównie pod wpływem zmiennych o charakterze ekonomicznym

- Lebenstein: potencjalni rodzice zestawiają korzyści i koszty związane z urodzeniem się (dodatkowego) dziecka, biorąc pod uwagę ogólny poziom rozwoju gospodarczego (swój dochód realny 

- Korzyści (użyteczności):

= konsumpcyjna- przyjemność płynąca z posiadania potomstwa

= produkcyjna- wkład dzieci do ogólnego dochodu rodziny

=socjalna- zabezpieczenie się na starość

- Koszty:

= bezpośrednie- wychowanie i utrzymanie dziecka

=pośrednie- koszty utraconych możliwości (dodatkowy dochód możliwy do uzyskania przez rodziców gdyby nie urodziło się dziecko)

- Zagregowane korzyści mają tendencję do obniżania się w miarę wzrostu poziomu zamożności; koszty zagregowane rosną, gdy zwiększa się zamożność

- WNIOSEK: ujemna zależność między płodnością a rozwojem gospodarczym, im większy dochód rodziców, tym mniej są skłonni do podejmowania decyzji o założeniu rodziny

-Becker- jego teoria dotyczy warunków zamożnego społeczeństwa, w którym dzieci nie wnoszą wkładu w dochód gospodarstwa, są natomiast źródłem użyteczności związanej z przyjemnością posiadania; uzyskanie tej użyteczności wymaga dodatkowo, by potomstwo było odpowiednio „wysokiej jakości”

-Becker uważał, że potencjalni rodzice, dążąc do maksymalizacji użyteczności, dokonują ograniczonego wyboru między wydatkiem na dodatkowe dziecko a wydatkiem na dodatkowe luksusowe dobro trwałego użytku (np. dom czy luksusowy samochód). Ograniczenie wyboru jest stwarzane przez wielkość nadwyżki dochodu, jaka pozostaje po zaspokojeniu potrzeb podstawowych (co stanowi ograniczenie budżetowe tego wyboru).

- Wzrost nadwyżki dochodu => wzrost popytu na dzieci (podobnie jak na luksusowe dobra trwałego użytku) => aby zmaksymalizować użyteczność potencjalni rodzice przeznaczają część lub całość nadwyżki na swoje dziecko (dzieci), podwyższając jego jakość (np. poprzez zapewnienie lepszego wykształcenia) lub zwiększając liczbę potomstwa

- WNIOSEK: Wzrost zamożności nie prowadzi do obniżki płodności, a może spowodować jej wzrost (lub mieć neutralny wpływ)

-Easterlin (1978): trzy mikrospołeczne determinanty płodności

= popyt na dzieci interpretowany w kategoriach teorii zachowania konsumenta (zaczerpnięte z teorii Beckera)

= potencjalna podaż dzieci (zdolność rozrodcza)

= koszty regulacji urodzeń

- WNIOSEK: modernizacja przez powyższe zmienne lub bezpośrednio oddziałuje na poziom zmiennych pośredniczących, które ostatecznie bezpośrednio kształtują płodność

= Caldwell (1982): zmiany związane ze spadkiem znaczenia rodzinnego sposobu produkcji, zmiana pozycji kobiety w społecznym podziale pracy i odwrócenie kierunku międzypokoleniowych transferów wartości (dobra, środki finansowe) w obrębie rodziny (początkowe przepływy netto dla rodziców, bo dzieci prawie się nie kształciły, szybko zaczynały pracować, potem odwrócenie) spowodowały zmiany norm dotyczących prokreacji w trakcie modernizacji i w społeczeństwie ponowoczesnym

- Koniec XX wieku: odżyła koncepcja instynktu macierzyńskiego i poglądu Lorenza o genetycznych predyspozycjach człowieka do rodzicielstwa

- Foster (2000): obecność genu karmienia => szczególna potrzeba karmienia, opiekuńczość wobec nowo narodzonych => większa skłonność do posiadania potomstwa

- Foster: płodność zależy od motywacji rodzicielskich, których podstawowy poziom jest determinowany przez 3 zmienne:

= predyspozycje genetyczne do karmienia (modyfikowane przez wpływy środowiskowe)

= presja na posiadanie potomstwa lub bezdzietność wynikająca z norm społecznych

= doświadczenia z wcześniejszych prób prokreacji (wpływy hormonalne i środowiskowe)

- Ostateczny poziom motywacji i tym samym decyzja, by mieć lub nie (pierwsze lub kolejne) dziecko kształtuje się poprzez oddziaływanie na poziom podstawowy zmiennych demograficzno- społecznych, takich jak :

= wiek potencjalnych rodziców

= stosunki emocjonalne między partnerami

= postrzegane koszty i korzyści związane z rodzicielstwem

= konsekwencje rodzicielstwa dla przebiegu karier życiowych potencjalnych rodziców