Kawalec

TEORIA SZTUKI

ESTETYKA

Dwa kierunki: filozofia sztuki i filozofia piękna

Rozumienie estetyki:

1)      Wąskie – zacieśnianie rozumienia tego, co jest dane zmysłowo

2)      Szerokie – wszelkie zainteresowania dziedziną pojetyki (wytwór/ wytwarzanie)

Aistesis  - jako wrażenie zmysłowe

Estetyka – teoria dzieł sztuki, wartości i przeżyć estetycznych, teorie twórczości artystycznej, oceny estetycznej, teorie piękna wraz z pięknem pozaartystycznym.

a)      Wartości estetyczne: piękno artystyczna i pozaartystyczne

b)      Wartości pozaartystyczne: konceptualne

Estetyk czerpie z :

- prac uczonych estetyków

- artystów (nie wprost)

- smaku epoki (odczytanie dzieła w konkretnym kontekście)

Bougarden: poznanie zmysłowe jest niższe od umysłowego (estetyka gorsza od logiki_

Kant: estetyka transcendentalna (nauka o tym, co jest dane, co jest zmysłowe oraz o apriorycznych formach zmysłowości <czas i przestrzeń>)

Ingarden: 2 postawy:

1)      Obiektywistyczna – kręciła się wokół dziela sztuki/ piekna obiektywnego, opierała metody badawcze na idei bezpośredniego kontaktu z pięknem

2)      Subiektywistyczna – odnosila się do przezycia estetycznego, odbiorczego, jej przedmiotem jest poznanie piękna

A Szlęzek: podział sztuki:

1)      Perceptualna – sztuka tworzy się wtedy gdy mamy do czynienia lub gdy patrzymy na cos, co nie jest dziełem sztuki jako dzieło np. widze w kubku dzieło sztuki

2)      Konceptualna – „w zamierzeniu” twórcy cos ma być dziełem sztuki, ale nie są tak odbierane np. fontanny, pisuary

Podejścia w estetyce (metodologia):

1)      Filozoficzne – wtedy gdy posługujemy się metodami metafizycznymi, kategoriami z teorii poznania, bytu czy człowieka; podejmuje zagadnienia istoty dzieła sztuki, sposobu, istnienia danych przedmiotów, kryteriów, przeżyć i ocen estetycznych

2)      Empiryczne – metody badawcze z socjologii, w psychologii, etnografii; korzysta z metod nauk szczegółowych

2 płaszczyzny estetyki:

1)      Przedmiotowa – teoria piękna dzieła sztuki, teoria twórczości

2)      Metaprzedmiotowa – teoria estetyki, nauka o estetyce, mówimy o faktach estetycznych

Nurty w Polsce:

a)      Fenomenologizujący (T. Kuligowski)

b)      Semiologizujący

c)       Marksistowski (S. Morawski)

d)      Reistyczny (J. Pelc)

e)      Tomistyczny (Sprzerzawski, Krąpiec)

f)       Strukturalistyczny (J. Sławiński)

g)      Ikonologiczny (Białostocki)

h)      Teorii informacji (Porębski)

i)        Teorii postaci (Zurawski)

j)        Personalistyczny (późny Krąpiec, JPII)

k)      Tomizm a metodologia

PIĘKNO

Piękno – gr. Tocalos, wg starożytnej Grecji wszystko to, co jest cenne, dobre (piękno i dobro – kalokagatia), wdzięczne, rytmiczne, proporcjonalne

Pitagorejczycy:

- piękno w świecie = harmonia (miara, kryterium porządku, proporcja dźwięków w kosmosie)

- piękno niezależne od wartościowania

- p. to proporcjonalny układ elementów całości wyrażonych liczbą -> obiektywistyczny nurt piękna

Sofiści:

- nie ma obiektywnego piękna

- piękno = przyjemność zmysłowa (przyjemne dla oka i ucha)

- subiektywna koncepcja piękna (zależne od percepcji, człowiek wyznacza to co piękne)

Wielka teoria piękna:

- twór Pitagorejczyków

- p. polega na doborze proporcji i właściwym układzie części, na doskonałej strukturze a ta zaś na doskonałej proporcji

- p. ujmowane przez rozum (nie przez zmysły)

Platon:

- piękno w kategoriach intelektualnych (rzeczy ludzkie i przedmioty partycypują taką kategorię w metheksis) (piękno rzeczy -> rzeczy te uczestniczą w idei piękna, materiałem jest materia a nie duch)

- wszystko, co dobre jest piękne

- najwyższa idea to idea dobra (dotarcie intelektualne)

- piękno cielesne nizsze od duchowego

Arystoteles:

- piękne jest to co samo w sobie jest cenne a dobre jest to, co jest przyjemne

- warunki piekna: ład, proporcja, wielkość (bo piękno musi być całością)

Stoicy:

- wazna kategoria decorum (odpowiednia zgodność części do całości np. stylu  wielkości etc)

- obok piekna znajduje się kategoria wzniosłości i wspaniałości

- piękno jako umiar, proporcja, pewien porządek racjonalny w dziele

Plotyn:

- piękno może być w rzeczach nie tylko złożonych ale i w prostych

- piękno to jakość (a nie tylko relacja przedm. Złożonych), blaska (światło, jasność) oraz przejaw działalności ducha

Św. Augustyn:

- piękno to rownosc liczbowa, ich harmonia, ale także ich kontrast (oba mogą być piękne)

- p. to jasność, blask, swiatlo

- dostrzegal kategorie rytmu; rytm jest w pięknie, przedmiotach i procesach dziejących się

Bazyli Wielki:

 - piękno to relacja podmiotu do przedmiotów złożonych i prostych

Pseudo-Dionizy:

- piękno to proporcja (harmonia= consonantia) i blask (jasność= daritas)

Św. Tomasz:

- nie zajmował się pięknem (piękno to wlasnosc przedmiotów)

- warunki piękna: proporcja/ harmonia, całkowitość/ doskonałość (integritas, perfectio), blask formy (claritas)

- łączy koncepcję pitagorejską z Plotynem (nurt synetyczny który łączy elementy subiektywne i obiektywne)

- Pulchrumestquestvisum placet – Piękno jest tym, co widziane podoba się/ Piękno jest to, czego samo ujęcie podoba się

- piękno ma racjonalny charakter, św. Tomasz oddzielił piękno od dobra, ale twierdził, że w rzeczywistości zawsze występują razem:

* piękno – przedmiot kontemplacji, skupienia, zaspokaja pożądanie

* dobro – przedmiot pożądania

Bonawentura:

- warunki piękna: zgodność między percypowanym a perceptorem (przedmiot i podmiot)

Michał Anioł (obiektywistyczny nurt piękna):

- idea jest źródłem piękna

- sztuka to dziedzina działań człowieka, która nadaje kształt idei w nas zawartej (nadawanie materialnego kształtu)

- rozpoznajemy piękno, gdyż jest w nas, w naszym umyśle znajduje się jego idea

David Hume:

- „Sprawdzian smaku” -> piękno istnieje w umyśle, który je ogląda, każdy umysł widzi inne piękno, niektórzy widzą brzydotę tam, gdzie inni piękno -> nurt subiektywistyczny

- nie ma obiektywnego piękna

Hegel:

- sztuka to ostatni etap samouświadamiania się ducha- stan wyżej niż piękno przyrody czy swiat (piękno przyrody jest na poziomie obiektywizacji realizacji ducha)

Kant:

- sądy estetyczne -> sądy powszechne, bezinteresowne, cechują się formalną celowością (niekierowane na jakąś wartość, która nie musi być pięknem), subiektywnie konieczne (przedmiot – piękno to przedmiot koniecznego upodobania przez odbiorc)

- sąd smaku – sąd powszechny, oparty na zjadującym się w każdym człowieku zmyśle wspólnego odbioru piękna jako piękna = jeśli cos jest powszechnie uznane za piękne, to takie właśnie jest

- smak – kategoria estetyczna i subiektywistyczna

Ingarden, fenomenologia – odmiany piękna:

- piękno = konkretyzacja dzieła sztuki (= dopełnienie miejsc pustych)

- działo sztuki ma puste miejsce = kazde dzieło artystyczne ma puste miejsce

- miejsca puste dopelniaja się w momencie percepcji

- konkretyzacja = indywidualna ategoria, każdorazowe zetkniecie się odbiorcy z dziełem

Stróżewski:

- różne konkretyzacje= różne odmiany piękna (trzeba uzgodnić poszczególne pokrewieństwa aby utworzyć pojęcia piękna)

- różne teorie piękna (barwa, materiał etc.)

- aby zdefiniować piękno należy wyróznic stałe określające każdą rzecz, dupuszczając jak najwięcej zmiennych

Dwa stałe piękna:

1)      Moment konieczności – stajac wobec rzeczy pięknej nie mamy wątpliwości, jesteśmy zdeterminowani do stwierdzenia, ze dany przedmiot rzeczywiście jest piękny -> determinacja podmiotu wobec przedmiotu pięknego
* M. K wiąże się z kategoria doskonałości (doskonałe = niezmienne w żaden sposób), która istnieje tylko w dziele sztuki
* M.K przełamuje przygodność aksjologiczną (stwierdzenia piękna = potwierdzenie istnienia)
* artysta przełamuje przygodność przez fikcyjny obraz
*postawa afirmacji -> bezinteresowna akceptacja

2)      Moment transcendencji – każde autentyczne piękno wskazuje na swoje więcej; gdy patrzymy na dzieło i swierdzamy piękno to samo piękno powoduje przekroczenie granic wartości estetycznych; piękno to cos więcej niż materiał etc, jest wartością religijną

Ernst Cassirer:

- koncepcja symbolu, rzeczywistość jako symbol

- piękno przekracza to, co jest zmysłowe (transcendencja) ku innej rzeczywistości

- znak – coś co jest dane zmysłowo i odsyła nas do innej rzeczywistości i w nieskończoność

PIĘKNO I PRAWDA

- piękno i prawda związane przez problematykę sztuki, nie wprost

- piękno jest w sztuce, to wartość poznawcza, estetyczna i artystyczna

MIMESIS: prawda= odpowiedniość rzeczy i intelektu; mimesis -> przekazywać prawdę o rzeczy naśladowanej

- trafne, wierne naśladownictwo

- różne konteksty interpretacyjne:

1) Arystoteles: poeta jest mimetyczny, kiedy przekazuje, to co było, co być może lub wydaje się ze jest, co jest tylko mniemaniem a co jest faktycznie; w ramach mimetyzmu chodzi o różne działania artystyczna np. uruchamianie wyobraźni; artysta może przetworzyć wszystko; wytworzył koncepcję autonomicznej rzeczywistości [futuryzm, abstrakcjonizm, psychologizm]

2) Platon: mimesis to kopiowaniem, wierne naśladownictwo rysów zewnętrzych przedmiotów [klasycyzm, realizm, naturalizm]

Hegel:

- sztuka = ekspresja ducha, doskonalsza niż jego obiektywizacja w naturze

- na etapie idei piękna i prawdy Absolut uświadamia sobie prawdę o sobie, jest to także ostatni etap rozwoju człowieka

Augustyn:

- prawda/nieprawda w teatrze=  sztuk iwidowiskowe wprowadzają zamęt poznawczy i moralny

Średniowiecze:

- sztuka -> miała być Biblią, Pauperum, Biblią dla ludu, nie tylko pociągać pięknem ale i pelnic funkcje dydaktyczną

Renesans:

- funkcja dzieł sztuki -> poznawcza i naukowa (są wyrazem teorii) – stadia da Vinciego

Klasycyzm:

- funkcje poznawcze sztuki, jednakże z ukierunkowaniem artystycznym

- z dzieł miano nauczyć się reguł tworzenia