środa, 4 lutego 2015

ONZ

Geneza ONZ
ONZ powstała na podstawie Karty Narodów Zjednoczonych podpisanej 26 VI 1945 w San Francisco, a weszła w życie 24 X 1945. Utworzenie ONZ zapowiadały następujące akty:
1. Karta Atlantycka z 14 VIII 1941 - określała na jakich zasadach powinna być oparta powojenna organizacja światowa
2. Deklaracja Narodów Zjednoczonych z 1 I 1942 - podpisana przez USA, Wlk. Bryt., ZSRR, Chiny i 22 inne państwa (np. Polskę). Na jej podstawie państwa koalicji antyalianckiej przybrały nazwę Narodów Zjednoczonych.
3. Deklaracja Moskiewska z 1 XII 1943 - ZSRR, W.Bryt., USA, Chiny uznały, że należy powołać organizację opartą na zasadzie suwerennej równości państw. Cel-utrzymanie międzynarodowego pokoju.
4. projekt Karty NZ z VIII/IX 1944 - opracowany na konferencji w Dumbarton Oaks
5. postanowienia Konf. w Teheranie 28 IX - 1 XII 1943 - nową organizację nazwano Światową Rodziną Narodów Demokracji
6. post. Konf. w Jałcie 4-11 II 1945 - ustalono procedurę głosowania w Radzie Bezpieczeństwa ONZ - ZASADA BEZWZGLĘDNEJ JEDNOMYŚLNOŚCI PIĘCI WIELKICH MOCARSTW; ustalono termin konf. założycielskiej
7. Konf. zał. w San Francisco 25 IV-26 VI 1945 - ustalono struktury ONZ i opracowano Kartę NZ.


Organizacja Narodów Zjednoczonych została powołana do życia podczas konferencji w San Francisco w 1945 roku. Struktura i cele jakim miały służyć Narody Zjednoczone odzwierciedlały sytuację na świecie i potrzeby roku 1945. Po doświadczeniach dwóch wojen światowych twórcy Narodów Zjednoczonych skupili się na problemie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Słowa zawarte w Karcie NZ: "dążenie do utrzymywania pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego; w tym celu będą one [NZ] podejmowały skuteczne zbiorowe środki dla zapobiegania i usuwania gróźb przeciwko pokojowi i dla uchylania aktów agresji lub innych zamachów przeciwko pokojowi, oraz osiągały, przy pomocy środków pokojowych i zgodnie z zasadami sprawiedliwości i prawa międzynarodowego, załatwianie lub rozstrzyganie sporów międzynarodowych albo sytuacji, które mogłyby doprowadzić do zakłócenia pokoju" stały się głównym celem NZ. Znalazło to swój wyraz w organizacji NZ i powołaniu wyposażonej w szerokie kompetencje Rady Bezpieczeństwa. Mimo założeń, według których NZ są organizacją niezależnych, suwerennych i równych sobie państw twórcy ONZ przyznali zasiadającym w Radzie Bezpieczeństwa pięciu mocarstwom status stałych członków Rady wraz z wynikającymi z niego specjalnymi uprawnieniami jak np. prawo veta. Dobór pięciu mocarstw odpowiadał sytuacji powojennej na świecie. W Radzie znalazły się państwa zwycięskiej koalicji: Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Francja, Związek Radziecki oraz Chiny. Jednak szybko okazało się, że konsensus wypracowany przez te państwa podczas wojny, w okresie pokoju stał się niemożliwy do utrzymania, ze względu na różnicę interesów i celów. Zimna wojna i związany z nią bipolarny podział świata zablokował system bezpieczeństwa zbiorowego wypracowany przez Kartę. Również dążenie, zgodnie z Kartą, "do stania się ośrodkiem, uzgadniającym działalność narodów, zmierzającą do osiągnięcia tych wspólnych celów" w obliczu zimnej wojny zostało ograniczone.
Sytuacja zmieniła w latach 90-tych. Zakończenie zimnowojennej konfrontacji udrożniło w pewnym stopniu system bezpieczeństwa NZ. Z drugiej strony zmiany polityczne wyzwoliły tłumione dotąd konflikty. W większości były to konflikty lokalne, wewnątrzpaństwowe. Do ich rozwiązywania NZ stosowały, wypracowane w okresie zimnej wojny, operacje pokojowe. Jak wskazuje Sekretarz Generalny Kofi Annan w Raporcie z 2000 r. "My, ludy: Rola Narodów Zjednoczonych w XXI w.": "Lata 90-te, które nadeszły wraz z końcem zimnej wojny i paraliżu, na jaki cierpiała z jej powodu Rada Bezpieczeństwa, były okresem wielkiej aktywności NZ. W ciągu tej dekady przeprowadziliśmy więcej operacji pokojowych niż w ciągu czterech poprzednich dziesięcioleci i wypracowaliśmy nowe metody budowania pokoju po zakończeniu konfliktu. Zmieniło się też nasze podejście do tych problemów, ponieważ obecnie zwracamy większą uwagę na kwestię zapobiegania konfliktom."
Jednak mimo odgrywania przez NZ pełniejszej roli w zakresie bezpieczeństwa i pokoju na świecie nie są one przygotowane do rozwiązywania współczesnych konfliktów. Organizacja Rady Bezpieczeństwa oparta na układzie sił i sojuszach z 1945 roku nie odpowiada dzisiejszym potrzebom.

Członkostwo ONZ

Członkiem ONZ, wg artykułu 4. Karty NZ może być "każde państwo miłujące pokój, które przyjęło zobowiązania zawarte w Karcie" i - zdaniem ONZ - "jest w stanie je wypełniać".
Przyjęcie następuje na podstawie uchwały Zgromadzenia Ogólnego podjętej na wniosek Rady Bezpieczeństwa.
Karta Narodów Zjednoczonych - konstytucja Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Karta została podpisana 26 czerwca 1945 r. w San Francisco przez 50 krajów (Polska podpisała ją dwa miesiące później) i weszła w życie 24 października tego samego roku, po ratyfikowaniu jej przez pięć krajów założycielskich (Chiny, Francja, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Związek Radziecki) oraz większość sygnatariuszy. Kraje podpisujące Kartę zobowiązują się do przestrzegania jej postanowień, jako prawa międzynarodowego.

Organizacja dokumentu

Karta składa się z preambuły wzorowanej na preambule konstytucji Stanów Zjednoczonych, oraz szeregu artykułów podzielonych na rozdziały.
Rozdział I określa cele Narodów Zjednoczonych, w tym warunki utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.Rozdział II definiuje kryteria członkostwa w ONZ.Rozdziały III-XV, podstawowy zrąb dokumentu, opisuje organy ONZ i ich uprawnienia.Rozdziały XVI and XVII opisuje zasady zintegrowania działalności ONZ z istniejącym już prawem międzynarodowym.Rozdziały XVIII and XIX opisują poprawki i zasady ratyfikacji karty.
Najważniejszymi rozdziałami są te, które zajmują się egzekwowaniem władzy przez ciała ONZ:
Rozdział VI opisuje uprawnienia Rady Bezpieczeństwa do rozstrzygania sporów;Rozdział VII opisuje uprawnienia Rady Bezpieczeństwa do wprowadzania sankcji ekonomicznych, dyplomatycznych i militarnych, jak również użycie sił zbrojnych do rozstrzygania sporów;Rozdziały IX and X opisuje uprawnienia ONZ w zakresie współpracy ekonomicznej i społecznej oraz Rady Społeczno-Gospodarczej ONZ nadzorującej te uprawnienia;Rozdziały XII and XIII opisują system powiernictwa, który nadzorował proces dekolonizacji;Rozdziały XIV and XV ustanawia uprawnienia Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości i

Wystąpienie i wykluczenie z ONZ

Karta NZ nie określa konkretnych procedur wystąpienia z ONZ, wystąpienie takie jest więc możliwe na mocy jednostronnej deklaracji. Jak dotąd z ONZ wystąpiło tylko jedno państwo - Indonezja w 1965 roku, powróciła jednak do Organizacji już rok później.
Za uporczywe łamanie zasad Karty NZ państwo członkowskie może być usunięte z ONZ przez Zgromadzenie Ogólne na wniosek Rady Bezpieczeństwa. Taka sytuacja nie miała dotąd miejsca, choć dyskutowano nad wykluczeniem RPA za stosowanie apartheidu. Istnieje też procedura zawieszenia w prawach członka, podejmowana przez Zgromadzenie Ogólne na wniosek Rady Bezpieczeństwa (w obu przypadkach większością 2/3 głosów)

Członkowie pierwotni

Za członków pierwotnych uznano 51 państw:
1) państwa, które wzięły udział w konferencji założycielskiej ONZ w San Francisco, podpisały i ratyfikowały Kartę NZ
albo
2) państwa, które podpisały Deklarację Narodów Zjednoczonych z 1942 r., podpisały i ratyfikowały Kartę NZ.
Drugie kryterium dodano specjalnie dla Polski, która nie mogła uczestniczyć w konferencji w San Francisco z powodu perturbacji politycznych w kraju.

Obecni członkowie

Obecnie członkami ONZ jest 191 państw. Do ONZ nie należą: Watykan (status obserwatora), Palestyna (status obserwatora), Tajwan, Somaliland i Sahara Zachodnia.

Organy ONZ

Istnieje również wiele organów doradczych, np. Wojskowy Komitet Sztabowy.
Zgromadzenie Ogólne (ZO). Jeden z sześciu organów głównych ONZ. W Zgromadzeniu zasiadają wszystkie państwa członkowskie ONZ (w 1999 r. - 188), które posiadają po jednym głosie (choć mogą posiadać do pięciu przedstawicieli)
ZO zbiera się na rocznych sesjach zwyczajnych, a Rada Bezpieczeństwa ONZ lub większość państw członkowskich mogą doprowadzić do zwołania sesji nadzwyczajnej. Podczas przerw w obradach ZO pracuje 7 komitetów stałych.
ZO podejmuje decyzje w formie uchwał, które mają charakter obowiązujący w kwestiach wewnętrznych (przyjęcia nowych członków, uchwalenie budżetu, a zalecający, czyli nieobowiązkowy dla państw członkowskich. W ważnych sprawach merytorycznych uchwały zapadają większością 2/3 głosów, a w pozostałych zwykłą większością głosów. Znaczenie ZO podnosi fakt, iż może ono zainicjować omawianie wszelkich spraw wynikających z KNZ.
Rada Bezpieczeństwa - jeden z sześciu organów głównych ONZ powołany na mocy Karty Narodów Zjednoczonych (jej istnieniu i kompetencjom poświęcono rozdział V, VI i VII KNZ)
Na Radzie Bezpieczeństwa ciąży główna odpowiedzialność za utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa na świecie. Podobnie jak Zgromadzenie Ogólne, może ona nakładać sankcje na państwa członkowskie.
RB składa się z 5 stałych członków (Rosja, Chiny, Wielka Brytania, Francja i Stany Zjednoczone) oraz 10 zmiennych wybieranych na 2 lata zgodnie z tzw. kluczem regionalnym (5 miejsc dla Afryki i Azji, 2 Ameryki Łacińskiej, 2 Europy Zachodniej i 1 Europy Środkowej). Teoretycznie państwa te powinny posiadać "szczególne zasługi w utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa", w praktyce jednak decyduje parytet geograficzny.
Obecnie prowadzone są prace nad ewentualnym rozszerzeniem liczby członków RB, wśród kandydatów na członków stałych wymienia się m.in. Niemcy, Japonię i Brazylię. Żywo dyskutowana jest też kwestia powołania członków półstałych, którymi mogłyby zostać mocarstwa regionalne np. Indie, Włochy, Nigeria, Egipt czy Pakistan. W Unii Europejskiej rozważano swego czasu, by prawa Wielkiej Brytanii i Francji scedować na całą Wspólnotę, nie zgodziły się na to jednak same zainteresowane państwa.
Sposób podejmowania decyzji w RB uprzywilejowuje mocarstwa światowe. Rozstrzygnięcia w sprawach merytorycznych zapadają większością 9 głosów, pod warunkiem jednak, że wszyscy członkowie stali zagłosują "ZA" (mogą też się wstrzymać od głosu). Do zawetowania rezolucji potrzeba więc determinacji jednego z członków stałych lub 7 głosów innych państw. Ten sposób głosowania jest powszechnie krytykowany, swą słabość ujawnił m.in. w trakcie kryzysu irackiego 2003, proponuje się więc, by wprowadzić tzw. podwójne weto (co najmniej 2 członków permanentnych musiałoby być przeciw by decyzja nie weszła w życie). W sprawach proceduralnych decyzje zapadają większością 9 głosów jakichkolwiek państw.
W historii Rady Bezpieczeństwa najczęściej wetowali: Związek Radziecki (116), USA (42), Wielka Brytania (23), Francja (15) i Chiny Ludowe (4).
RB przedkłada ZO sprawozdania coroczne lub specjalne (art. 24, ust. 3), w artykule 26 zobowiązano ją zaś do poczynienia szczególnych kroków prowadzących do kontroli zbrojeń.
Rada Społeczno-Gospodarcza, ang. The Economic and Social Council (ECOSOC) jest jednym z 6 organów ONZ.
Tworzy ją 54 członków (do 1965 r. 18, do 1973 27 członków) wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne ONZ - 1/3 zmienia się co trzy lata. Obraduje albo w Genewie albo w Nowym Jorku. Polska została członkiem Rady 1 stycznia 2003 i kończy kadencję 31 grudnia 2006 r.
Rada zajmuje się sprawami gospodarczymi, społecznymi i kulturalnymi, prawami człowieka, przygotowuje projekty konwencji, ustala wytyczne dla organów pomocniczych (regionalne komisje gospodarcze i komisje funkcjonalne) i wyspecjalizowanych agencji, jak np. UNICEF (Fundusz NZ Pomocy Dzieciom). Uchwały Rady Społeczno-Gospodarczej są podejmowane zwykłą większością głosów.
Rada Powiernicza ONZ - składająca się z pięciu stałych członków ONZ agenda powołana do kontroli nad terytoriami powierniczymi do momentu ich usamodzielnienia, działająca w interesie ich mieszkańców. Ze względu na to, że terytoria te - w większości terytoria mandatowe Ligi Narodów oraz terytoria przejęte od państw pokonanych w czasie drugiej wojny światowej - uzyskały samodzielność, działalność Rady Powierniczej została zawieszona, a jej misja wypełniona. Ostatnim terytorium było Palau, które stało się członkiem ONZ w 1994 roku.

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości, (MTS) w wersji angielskiej International Court of Justice (ICJ), w wersji francuskiej Cour Internationale de justice, jest głównym organem sądowniczym ONZ. Został utworzony w 1945, a jego działanie reguluje Statut, zawarty w Karcie NZ.
Trybunał rozpatruje spory międzypaństwowe oraz jest ciałem doradczym dla innych organów ONZ. Sędziowie (15) są wybierani na 9-letnią kadencję przez Zgromadzenie Ogólne NZ, na wniosek Rady Bezpieczeństwa.
Polskę reprezentowali w Trybunale dotychczas Bohdan Winiarski (1946-1967, przewodniczący 1961-1964) i Manfred Lachs (1967-1993 - zmarł w trakcie kadencji; przewodniczący 1973-1976).
Siedzibą Trybunału jest Haga.
Sekretariat ONZ, ang. UN Secretariat, organ administrujący i koordynujący prace ONZ.
Instytucję Sekretariatu wprowadziła Karta Narodów Zjednoczonych (1945), w art. 7 oraz rozdziale XV (art. 97-101); do zadań Sekretariatu obok bieżącego nadzoru prac zaliczono także sygnalizowanie Radzie Bezpieczeństwa zagrożeń dla świata i pokoju.
W latach 60. na wniosek ZSRR oraz państw Trzeciego Świata przeprowadzono reorganizację Sekretariatu w celu wprowadzenia zasady reprezentacji geograficznej. Obowiązuje także zasada niezależności personelu od instrukcji rządów narodowych.
Pracami Sekretariatu (z siedzibą w Nowym Jorku) kieruje sekretarz generalny ONZ; zatrudnionych jest około 15 tysięcy pracowników.

Organizacje wyspecjalizowane ONZ

Organizacje wyspecjalizowane ONZ są odrębnymi organizacjami międzynarodowymi, jednak ściśle współpracują z ONZ, w szczególności z Radą Społeczno-Gospodarczą.
Obecnie istnieje wiele organizacji wyspecjalizowanych, m.in.:
Organizacje utworzone przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych:
  • Fundusz Narodów Zjednoczonych Pomocy Dzieciom – UNICEF;
  • Program Narodów Zjednoczonych Ochrony Środowiska – UNEP


Autor: o

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz

Subskrybuj: Komentarze do posta (Atom)