Wspolnota Niepodleglych Panstw

WSPÓLNOTA NIEPODLEGŁYCH PAŃSTW

PRZESŁANKI ROZPADU ZSRR:

• Niereformowalność ukształtowanego totalitarnego systemu politycznego oraz nieefektywna gospodarka planowa, która nie była w stanie zaspokoić podstawowych potrzeb społecznych
• Lata 70 i 80 to całkowity „okres zastoju” : brak reform, nadmierna centralizacja władzy w rękach Biura Politycznego, narastające represje, stagnacja społeczno-gospodarcza, nieobliczalność władzy
• Podjęte w 1985 reformy Gorbaczova były niespójne i spóźnione ,nie były w stanie doprowadzić do gruntownej przebudowy i demokratyzacji instytucji państwowych ani tez poprawić warunków życia społeczeństwa.
• Ujawniające się coraz szerzej konflikty na tle etnicznym i narodowościowym
• Pojawiają się silne tendencje odśrodkowe w państwach pragnących suwerenności –zwłaszcza republiki nadbałtyckie.

POLITYKA GORBACZOVA

Kryzys wewnętrzny spowodowany także ogromnymi wydatkami na zbrojenia zamiast na społeczeństwo- Gorbaczov ogranicza zbrojenia a 1987 podpisuje układ o likwidacji eurostrategicznych rakiet średniego zasięgu&wycofanie wojsk z Afganistanu-dzięki tym decyzjom powstała możliwość rozbudowy współpracy dwu i wielostronnej z czołowymi krajami zachodnimi ,łącznie z uzyskiwaniem kredytów dla niewydolnej gospodarki radzieckiej.

Pragnął tez odciąć się od Doktryny Breżniewa i sprawić by odtąd w miejsce hegemonii ZSRR obowiązywała zasada „swobody wyboru”, która została podporządkowana przyszłościowej wizji „wspólnego domu europejskiego” z udziałem wszystkich państw europejskich.

Polityka zagraniczna ZSRR oddalała się coraz bardziej od ideologii komunistycznej i przybierała pragmatyczny i realistyczny charakter.

ZSRR zaakceptowała więc przejęcie władzy przez opozycję w krajach satelickich satelickich czasie Jesieni Ludów a także Zjednoczenie Niemiec.

Pomimo tego obserwowano z niepokojem proces stopniowego odrywania się od imperium republik bałtyckich gdzie już w latach 1988-1989 ogłaszano deklaracje suwerenności. Gorbaczov i jego współpracownikom nie udało się bowiem w porę wynegocjować nowego układu związkowego ,który zapobiegłby secesji ,przekształcając zarazem ZSRR w konfederację wolnych państw bądź też formę pośrednią między federacją a konfederacją .Miało to duży wpływ na usamodzielnienie się poszczególnych republik związkowych.

Przełomowym momentem pucz Janajewa19-21 sierpnia 1991 (szybko zdławiony, bo bez akceptacji społecznej)

Ważną rolę odegrał prezydent RFSSR Borys Jelcyn-wykorzystał on wówczas okazje by odsunąć na dalszy plan Gorbaczova –doprowadził do rozwiązania KZPR na terenie Rosji jako części składowej.

Po nieudanym puczu Moskwa uznała formalnie niepodległość Litwy ,Łotwy i Estonii -17.09.1991 zostały formalnie przyjęte do ONZ.

DEKLARACJE NIEPODLEGŁOŚCI :

Armenia 28 sierpnia 1990

Gruzja 9 kwietnia 1991

Ukraina 24 sierpnia 1991

Białoruś 26 sierpnia 1991

Żołdowa 27 sierpnia 1991

Kirgizja 31 sierpnia 1991

Uzbekistan 31 sierpnia 1991

Azerbejdżan 9 września 1991

Kazachstan 16 grudnia 1991

Nie uczyniła tego Rosja która uchodziła za faktycznego sukcesora ZSRR .Na gruzach ZSRR powstało więc 15 państw z których 12 należy do WNP

POWSTANIE I EWOLUCJA WNP:

1. 8 grudnia 1991 przywódcy Białorusi ,Ukrainy i Rosji zawarli w Wiskuli pod Brześciem porozumienie w sprawie utworzenia WNP (tzw. porozumienie białowieskie) –otwarte dla wszystkich republik b.ZSRR,a także innych państw ,które uznają jego cele i zasady. Stwierdzono w preambule dokumentu iż „ ZSRR PRZESTAŁO ISTNIEĆ JAKO PODMIOT PRAWA MNAR ORAZ JAKO BYT GEOPOLITYCZNY”

2. 13 grudnia 1991 w Aszchabadzie: Kazachstan , Kirgistan, Tadżykistan, Turkmenia i Uzbekistan przystępują do WNP

3. 21 grudnia 1991 w Ałma Acie spotkało się 11 państw: sygnatariusze porozumienia białowieskiego+ uczestnicy spotkania w Aszchabadzie+ Azerbejdżan + Armenia + Mołdowa

–podpisali protokół do porozumienia o utworzeniu WNP :

• stwierdzono m.in. iż porozumienie zacznie obowiązywać każdego sygnatariusza z chwilą jego ratyfikacji ( GRUZJA podpisała ten protokół 9 grudnia 1993)

Formalny proces wstępowania do WNP trwał ponad dwa lata-ostatnim państwem, które ratyfikowało protokół z Ałma Aty była Mołdowa ( 8 kwietnia 1994)

-„Deklaracja ałmaacka” podpisana wraz z powyższym protokołem:

• zaznaczono ,iż WNP nie jest państwem ani strukturą ponadnarodową
• państwa członkowskie zobowiązywały się do koordynacji swych działań oraz do wypracowywania wspólnego stanowiska w sprawach stanowiących przedmiot zainteresowania.
• Państwa zgodziły się na likwidację wszystkich struktur b.ZSRR na terenie WNP

-w Ałma Acie zdecydowano także ,że miejsce ZSRR w ONZ zajmie Rosja , która w świetle prawa mnar stała się kontynuatorem ZSRR. Zajmuje także miejsce w Radzie Bezpieczeństwa.

4. 15 kwietnia 1992 w Taszkiencie :Armenia ,Kazachstan ,Kirgizja, Rosja ,Tadżykistan i Uzbekistan podpisują układ o bezpieczeństwie zbiorowym (tzw. Traktat Taszkiencki)

24.12.1993 do układu przystąpiły Azerbejdżan , Białoruś i Gruzja .

Układ zawarty na 5 lat, przewiduje że napaść zbrojna na jednego z sygnatariuszy dokonana przez jakiekolwiek państwo będzie traktowana jako napaść przeciwko wszystkim sygnatariuszom i spotka się z odparciem przy zastosowaniu koniecznych środków włączając w to pomoc wojskową i użycie sił zbrojnych .

Organem koordynującym działalność Rada ds.Bezpieczeństwa Zbiorowego.

W praktyce jednak decydujące znaczenie posiadają gwarancje bezpieczeństwa udzielane przez Rosje oraz stacjonowanie jej wojsk na obszarze poszczególnych państw WNP .

5. 22 stycznia 1993 w Mińsku podpisany STATUT WNP

-precyzuje funkcje poszczególnych organów poszczególnych WNP

-utrwala prawny podział Wspólnoty na państwa zacieśniające współpracę i państwa tylko częściowo

w niej uczestniczące

- wyróżnia państwa założycielskie WNP i państwa członkowskie

- wprowadza kategorię państwa stowarzyszonego

6. 7 września 1993 porozumienie o odtworzeniu strefy rublowej

7. 24 września 1993 w Moskwie porozumienie o utworzeniu Unii Gospodarczej (podpisane przez 9 państw WNP)

Porozumienie nie podpisała początkowo Turkmenia (uczyniła to w grudniu 1993) ,a Ukraina wyraziła chęć wstąpienia do Unii w charakterze członka stowarzyszonego. Przewiduje ono stopniowy rozwój procesów integracji gospodarczej od strefy wolnego handlu poprzez unię celną do unii gospodarczej.

Współpraca w ramach WNP uzupełnia współpracę bilateralną ,oddziałują na nią negatywnie jednak konflikty wewnętrzne pomiędzy poszczególnymi państwami WNP .

WNP coraz bardziej upodabnia się do organizacji mnar.24 .03.1994 uzyskała status obserwatora w ONZ.

ORGANY KIEROWNICZE WNP:

• Rada Szefów Państw jest najwyższym organem WNP. Składa się z prezydentów. Zbiera się co najmniej 2 razy w roku. Decyzje podejmowane na zasadzie consensusu. Państwo nie biorące udziału w głosowaniu nie związane decyzją. Rozpatruje i rozstrzyga najważniejsze kwestie związane z działalnością wspólnoty: czyli m.in. decyzja o użyciu sił zbrojnych WNP w celu odparcia agresji zbrojnej
• Rada Szefów Rządów koordynuje współpracę organów władzy wykonawczej państw członkowskich w dziedzinach będących przedmiotem ich wspólnego zainteresowania, głównie sfery gospodarcze. Zbiera się co najmniej 4 razy w roku. Decyzje na zasadzie consensusu .
• Rada MSZ koordynuje politykę zagraniczną państw członkowskich ,członkowskich tym także ich działalność działalność organizacjach mnar oraz przeprowadza konsultacje na temat tych zagadnień polityki światowej ,które są przedmiotem cih wspólnego zainteresowania.Decyzje na zasadzie consensusu .Przy Radzie działają stałe komisje ds. operacji i do ds. rozbrojenia
• Rada Ministrów Obrony podlega Radzie Szefów Państw w sprawach dot. problematyki wojskowej.Jej organem wykonawczym jest Sztab ds. Koordynacji Współpracy Wojskowo-Technicznej .Integracja sił zbrojnych w ramach WNP nie ma jednak miejsca.
• Komitet Koordynacyjno-Konsultacyjny wraz z Sekretariatem są stałymi organami o charakterze techniczno-organizacyjnym.W skład Komitetu wchodzi po2 przedstawicieli z każdego państwa .Ich siedzibą Minsk.
• Zgromadzenie Międzyparlamentarne koordynuje prace parlamentów p. członkowskich- siedzibą Petersburg.
• Trybunał Gospodarczy Wspólnoty czuwa nad wykonaniem zobowiązań gospodarczych zaciągniętych w ramach wspólnoty.
• Komisja Praw Człowieka jest organem doradczym wspólnoty .Czuwa nad wypełnianiem zobowiązań w dziedzinie praw człowieka przyjętych przez członków.

Od połowy lat 90 w WNP ujawniły się silne tendencje dezintegracyjne .Przyczyny to m.in.

1. brak wypracowanej oraz wspólnej koncepcji integracyjnej.
2. niepowodzenie transformacji gospodarczo-społecznej w Rosji i innych państwach WNP
3. brak zarówno wspólnych idei i wartości ,jak też wspólnych interesów p. członkowskich.

Rosja nie miała ani wypracowanej koncepcji ani też długofalowej strategii w odniesieniu do WNP .

Generalnie działania integracyjne o charakterze gospodarczo-politycznym można podzielić na 2 zasadnicze grupy państw :

-pierwsza zorientowana na współpracę i integrację z Rosją .W ramach tej grupy działa m.in.

WSPÓLNOTA ZINTEGROWANYCH PAŃSTW(Rosja ,Białoruś ,Kazachstan, Kirgistan- powstała 29 marca 1996 –zakłada docelowo utworzenie wyższego stopnia integracji ze wspólnym rynkiem gospodarczym oraz unią płatniczą)

ZWIĄZEK ROSJI I BIAŁORUSI (utworzony na mocy traktatu podp. 2 kwietnia 1996 ,przewidującego wspólny rynek , unię płatniczą na bazie rubla oraz konfederację obu państw.)

-druga inicjująca współpracę bez udziału Rosji

ŚRODKOWOAZJATYCKI OBSZAR GOSPODARCZY (nieoficjalnie „unia trzech” czyli Kazachstan , Uzbekistan, Kirgistan –Rosja&Tadżykistan obserwatorami.-powstał w styczniu 1994 przewiduje wspólny rynek a potem unię płatniczą)

WSCHODNIOEUROPEJSKA UNIA CELNA (Ukraina ,Mołdowa ,wstępny układ podp.11 marca 1997 ,zakłada początkowo stworzenie unii celnej, a w dalszej perspektywie przystąpienie do CEFTA)

WSPÓLNY OBSZAR GRANICZNY I OBRONY (Kazachstan+Kirgistan kwiecień 1997 –zakłada wzajemną pomoc w kwestii bezpieczeństwa zewnętrznego ,w 1998 chęć przystąpienia zgłaszają Turkmenistan i Tadżykistan)

WSPÓŁDZIAŁANIE INFORMACYJNE OSI GUAM(Gruzja, Ukraina, Azerbejdżan,Mołdowa „partnerstwo strategiczne” –zmierza od 1998 do wypracowania sprawnych oraz bezpiecznych dróg tranzytowych dla ropy naftowej i gazu ziemnego z rejonu M.Kaspijskiego przy ominięciu terytorium Rosji. Ropo- i gazociągi miałyby tranzytem prze Turcję oraz Ukrainę dostarczać surowce energetyczne do Europy Środkowo-Wschodniej oraz Zachodniej)

STOSUNKI ROSJA-WNP

WNP zajmowała od samego początku jako „bliska zagranica” priorytetowe miejsce w polityce zagranicznej i bezpieczeństwa Rosji.Poprzez stacjonowanie swych wojsk ,zachowanie baz oraz szereg innych powiązań gospodarczo-politycznych Rosja zachowała funkcję zasadniczego czynnika bezpieczeństwa w regionie mimo iż sam mechanizm współpracy wojskowej nie był zadawalający .

Ważne znaczenie napięcia i kontrowersje ukraińsko-rosyjskie wokół podziału Floty Czarnomorskiej, statusu Sewastopola i Krymu, które uniemożliwiały przez szereg lat ratyfikację podpisanego wiosną 1994 układu o dobrym sąsiedztwie i współpracy, co nastąpiło dopiero pod koniec 1998.

Nie powiodły się także naciski rosyjskie na Ukrainę oraz inne kraje WNP w sferze gospodarczej ,a zwłaszcza w wykorzystaniu dostaw gazu ziemnego i ropy naftowej do uzyskania określonych koncesji polityczno-strategicznych ze strony poszczególnych państw.

Tworzenie GUAM na tle eksploatacji i tranzytu gazu ziemnego i ropy naftowej z pominięciem Rosji świadczy dobitnie o tym iż pod koniec lat 90 niektóre państwa usilnie zabiegają o zachowanie niezależności gospodarczej i politycznej od Rosji.W tej sytuacji również w łonie elit politycznych i kół rządzących Rosji ujawnia się coraz bardziej tendencja traktowania stosunków z krajami WNP jako całkowicie normalnych ,bez udzielania im konkretnych preferencji gospodarczych.